127
2. Turlicha navdagi uzumi bo‘lgan nazoratdagi dalalar soni 40 dan oshmasligi,
shu bilan birga uzum navlari kam nazoratdagi dalalar soni 10
tadan kam
bo‘lmasligi lozim.
Har bir xo‘jalikda uzoq yillarga mo‘ljallangan uzum dalalarining xaritasi ishlab
chiqiladi. Yildan-yilga mazkur xaritalarga har tomonlama o‘tkazilgan kuzatishlar
asosida tuzatishlar yoki o‘zgartirishlar kiritiladi.
Uzumning pishishini kuzatish. Uzumning pishishini kuzatish ish-lari uning
etilishiga 2—3 hafta qolganda olib boriladi. Avvaliga har 2— 3 kunda,
etila
boshlaganda har kuni nazorat qilinadi.
Nazoratni dala yoki laboratoriya sharoitida amalga oshirish mumkin. Dala usulida
uzumzorda refraktometrdan foydalanib, taxminiy natijalar olinadi
va analiz natijalari
maxsus daftarda qayd qilinadi Hosilni terish kunini aniqlashda, albatta, laboratoriya
usulidan foydalanish lozim. Buning uchun daladagi uzumdan namuna olib
laboratoriyaga keltiriladi, bu erda uzumdagi qand-miqdori va titrlana-digan kislotaliligi
aniqlanadi.
Dala usuli. Dala sharoitida uzumdagi qand miqdorini aniqlash uchun bir navli
uzumzorning bir necha qatoridan soyalik darajasiga
qarab har xil balandlikdagi
uzumdan 2—3 dona olinadi. Uzum donasidagi qand miqdorini aniqlash uchun uni
refraktometr prizmasi sirtida siqib bir necha tomchi Sharbat tomiziladi.
Refraktometr ko‘rsatgan kattalikka harorat tuzatishini kiritib,
uzum donasi
Sharbatidagi qand miqdorini foiz kattaligida hisoblanadi. Daladagi uzumning
qanddorligini aniqlash uchun ayrim uzum toklaridan olingan namunalar qanddorligini
foizda hisoblanib, o‘rtachasi olinadi.
Nazorat qilinadigan daladan namuna uchun uzum donalari etilish darajasiga
bog‘liq holda turlicha miqdorda olinadi. Ayrim donalardagi qand miqdori bir-biridan
kam farq qilsa oz miqdordagi
namunalar bilan chegaralanish, uzumning etilganlik
darajasi qay darajada aniq topilsa, olinadigan namunalar sonini ham aniq bilib olish
mumkin.
128
Keltirilgan
shartlarga asosan, tekshirilayotgan daladagi uzumning etilish
darajasini aniqlash ushun 20—40 dona namuna olsa kifoya bo‘ladi. Bir tekis
pishmagan daladan olinadigan namunalar sonini ko‘paytirish mumkin.
Uzumning etilganligini dala usulida tekshirish oddiy, etarli darajada aniqlikka
ega bo‘lgani uchun uni kimyoviy nazorat laborato-riyalarining
amaliy faoliyatida
qo‘llashga tavsiya etish mumkin.
