Termiz davlat universiteti abdullayeva b. S., Djurayeva d. Sh., Djurakulova a. X. Matematika o

39 
Umumlashtirish tushunchasi ham matematika o’qitishdagi ilmiy izlanish 
metodlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Umumlashtirish usulining ahamiyatini atoqli 
olim A.N. Kondakov quyidagicha ta’riflaydi. 
«Umumlashtirish shunday mantiqiy usulki, uning vositasi orqali birlik 
fikrlashlardan umumiy fikrlashlarga o’tiladi». 
Maktab matematika kursida umumlashtirish tushunchasi quyidagicha tatbiq 
qilinadi: 
1) 
matematik tushunchalarni umumlashtirish; 
2) 
teoremalarni isbotlashda umumlashtirish; 
3) 
misol va masalalarni yyechishda umumlashtirish. 
Endi umumlashtirish tatbiqlari alohida-alohida ko’rib chiqiladi. 
Abstraksiyalash metodi. 
O’qitish jarayonidagi ilmiy izlanish metodlaridan biri bu abstraksiyalashdir. 
Abstraksiyalash o’rganilayotgan obyektdagi narsalaring muhim belgilarini, sifat 
yoki xususiyatlarini fikran ajratib olib, ana shu belgi, sifat yoki xususiyatlarni 
mustaqil fikr obyektiga aylantirishdan iborat tafakkur operatsiyasidir. 
1-misol
. O’qituvchi abstraksiyalash metodini o’quvchilarga 3x5=15 misol 
orqali tushuntirishi maqsadga muvofiq. Ma’lumki, bu oddiy matematik tenglikdir, 
ammo u obyektiv olamdagi ma’lum bir qonuniyatlarni aks ettiradi. Agar 3x5= 15 
tenglikka ma’lum bir shartlari qo’yilsa, u holda bu tenglik quyidagi qonuniyatlarni 
ifodalaydi: 
Agar 3 sonini qalamlarning soni, 5 sonini har bir qalamning qiymati desak, u 
holda 15 soni jami qalamlarning qiymatini (qancha turishini) ifodalaydi. 
Agar 3 sonini odamning piyoda yurgan vaqti, 5 soni uning bir soatdagi tezligi 
desak, u holda 15 soni piyoda odamning 3 soat ichida bosib o’tgan yo’lini 
ifodalaydi.
2- misol
. Fizika kursida jismning harakat tezligi tushunchasini
formula 
bilan metall sterjen uzunligini qizdirilgandagi o’zgarishini
formula bilan 
*-89 chiziqli funksiyaning burchak koeffitsiyentli formulasini esa 
f(x)= ax +b 

40 
bilan 
ifodalaymiz. 
Agar 
bu 
formulalarga 
diqqat 
bilan 
qarasak, 
va
formulalar
f(x)= ax +b 
chiziqli funksiya formulasining 
fizikada yozilishi ekanligini ko’ramiz. 
Yuqoridagi misollardan ko’rinib turibdiki, abstraksiyalash usulida narsa- 
larning aniq holatidan uzoqlashib, ularning muhim belgilari haqidagina gap boradi, 
narsalarning turli ko’rinishlari bo’yicha fikr yuritilmaydi. O’quvchilarga 
abstraksiyalash metodini o’rgatish ularning narsa va hodisalarni muhim belgilarini 
ajrata olishlari hamda ilmiy tushunchalarni o’zlashtirishlari uchun katta 
ahamiyatga egadir. 

Download 3,86 Mb.