Matematika o’qitishning ilmiy usullari

35 
munosabatlarni aniqlash jarayonida matematiklar izlanishning ilmiy metodlaridan 
vosita sifatida foydalanadilar. 
Matematikadagi izlanishning ilmiy metodlari bir vaqtning o’zida 
matematikani o’qitishdagi ilmiy izlanish metodlari vazifasini ham bajaradi. 
O’qitishdagi ilmiy izlanish metodlari quyidagilardan iboratdir: 
1. Tajriba va kuzatish. 2. Taqqoslash. 3. Analiz va sintez. 4. Umumlashtirish. 
5. Abstraksiyalash. 6. Aniqlashtirish. 7. Klassifikatsiyalash. 
Tajriba va kuzatish metodi. 
Ta’rif. 
Matematik obyektdagi narsalarning xossalari va ulaming o‘zaro 
munosabatlarini belgilovchi metod kuzatish deyiladi. 
Misol. IV—V sinf o’quvchilariga bir necha figurani ko’rsatib, bu figuralar 
ichidan o’q simmetriyasiga ega bo’lgan geometrik figuralarni ajrating deb 
buyursak, o’quvchilar barcha figuralarni ko’rib chiqib quyidagicha xulosaga 
kelishi mumkin. Figuralar ichida o’zidan biror o’qqa nisbatan ikki qismga ajragan 
figuralar bo’lsa hamda ularni ana shu o’q bo’yicha buklaganda qismlar ustma-ust 
tushsa, bunday figuralar simmetrik figuralar bo’ladi. Ammo boshqa figuralarda 
o’zlarini teng ikkiga bo’luvchi to’g’ri chiziqlar bo’lmasligi mumkin. U holda 
bunday figuralar nosimmetrik figuralar bo’ladi. Biz figuralardagi bunday xossa va 
ular orasidagi munosabatlarni kuzatish orqali figuralarni simmetrik va nosimmetrik 
figuralarga ajratamiz. 
Ta’rif. Matematik obyektdagi narsalarning xossalari va ular orasidagi 
miqdoriy munosabatlarni sun’iy ravishda bo’lak (qism)larga ajratish yoki ularni 
birlashtirish tajriba metodi deyiladi. 
Misol. O’quvchilarga natural sonlarni tub ko’paytuvchilarga ajratish 
o’rgatiladi: 
. 
O’quvchilarda ixtiyoriy natural sonlarni misolda ko’rsatilganidek, tub 
ko’paytuvchilarga ajratish jarayonida tajriba hosil bo’lib, ular natural sonlar 
to’plamida tub va murakkab sonlar mavjud ekanligini tushunib yetadilar. 

36 
Murakkab natural sonlarni ham tub ko’paytuvchilarga ajralishini, ammo ularning 
ko’paytuvchilari kamida uchta va undan ortiq bo’lishini tajriba orqali tekshirib 
ko’radilar. 
Masalan: 
Kuzatish va tajriba natijasida tub hamda murakkab sonlarni qonun va 
qoidalari o’quvchilarga tushuntiriladi. 

Download 3,86 Mb.