5
SO’Z BOSHI
Mamlakatimizda ta`lim tizimining
modernizatsiya qilinishi, uni tarkibiy
jihatdan qayta qurish, ta`lim, fan, texnika va texnologiyaning iqtisodiyot va
madaniyatning jahon miqyosidagi zamonaviy yutuqlarini hisobga olgan holda
o'qitish jarayoniga innovatsiyalarni tadbiq etish bilan bir qatorda, ta`lim-tarbiya
jarayoni ishtirokchilarining imkoniyatlari va ehtiyojlari nuqtai nazaridan ular
uchun zarur va etarli shart-sharoitlarni yaratib berishni bugungi kun talab etmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 7-maydagi “Matematika
sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy tadqiqotlarni
rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4708-sonli Qarorining qabul qilinishi fikrimizning
yaqqol isbotidir. Qarorda Matematika fani o‘quv-metodik dasturi mazmun va
mohiyatini sohalarga moslashtirish, matematika fani bo‘yicha o‘quv adabiyotlari
(darsliklar)ni turli dasturlar va umumiy metodologik asosda hamda zamonaviy
axborot texnologiyalari vositalari yordamida tushuntiruvchi real misollar,
grafik
materiallar asosida tayyorlash hamda matematik ta’limda fanlararo integratsiyani
ta’minlash masalalari ham asosiy ustuvor yo‘nalishlardan biri etib belgilangan.
O’quv qo’llanmada matematik ta’limning maqsadi, mazmuni, metodlari va
uning vositalarini matematika darslariga tatbiq qilish qonuniyatlari psixologik,
pedagogik va didaktik nuqtayi nazardan bayon qilingan. Chunki, matematika
o’qitish metodikasi kursi asosiy mutaxassislik fanlaridan biri hisoblanadi. Bu
kursda matematikaning rivojlanish tarixi va matematika o’qitishdagi umumiy va
xususiy metodlari o’rganiladi.
Matematika o’qitish metodikasi pedagogika, psixologiya, algebra, matematik
tahlil, analitik geometriya va oddiy differensial tenglamalar fanlari bilan
chambarchas bog’liqdir.
O’quv qo’llanma fan dasturi doirasida
olingan nazariy bilimlar va
ko’nikmalar, oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida (litsey, kollej), umumta’lim
maktablarida matematika fanini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida
o’qitishda va fan tarixini o’rganishda keng qo’llanilishi nazarda tutilgan.
6
O’quvchilarga fanning ba’zi mavzular bo’yicha darslari elektron vositalar
yordamida tashkil etilishi, o’quvchilarning fanni o’zlashtirishlari uchun
o’qitishning ilg’or va zamonaviy usullaridan foydalanish, yangi axborotli-
pedagogik texnologiyalarni tatbiq etish, ushbu fanni o’zlashtirishda darslik, o’quv
va metodik qo’llanmalar, ma’ruza
matnlari, tarqatma materiallar, virtual
stendlardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’ruza va seminar
mashg’ulot darslarida mos ravishdagi ilg’or pedagogik texnologiyalardan
foydalaniladi. Bu borada zamonaviy pedagogik texnologiyalarining aqliy hujum,
munozarali dars va boshqa usullaridan foydalanish ko’rsatib o’tilgan.
Matematik ta’limni isloh qilish, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va uzluksiz
ta’limni amalga oshirish masalalarini ham bayon etilgan. Ma’lumki, matematika
fani mavjud moddiy dunyodagi narsalarning fazoviy
shakllari va ular orasidagi
miqdoriy munosabatlari o’rganish jarayonida «ilmiy izlanish» metodlaridan
foydalanadi.
Shuning uchun ham ushbu o’quv qo’llanmada ilmiy izlanish metodlaridan
kuzatish va tajriba va taqqoslash, analiz va sintez, umumlashtirish,
abstraktlashtirish va konkretlashtirishlari matematika darslarida qo’llanishi ilmiy-
metodik jihatidan tushuntirishga harakat qilingan. Matematika o’qitish
jarayonida
fikrlash shakllarini paydo qilish metodikasi ham yoritilgan, ya’ni hissiy bilish
(sezgi, idrok, tasavvur) bilan mantiqiy bilish (tushuncha, hukm, xulosa) orasidagi
mantiqiy bog’lanishlar ochib berilgan. Matematik tushuncha va uni o’quvchilar
ongida shakllantirish metodikasi, matematik hukm va uning turlari aksioma,
postulat va teoremalarni o’quvchilarga o’rgatish metodikalari yoritilgan.
Matematik xulosa va uning induktiv, deduktiv hamda
analogik turlarini dars
jarayonidagi tatbiqlari ko’rsatilgan. Matematika fanini o’qitishdagi didaktik
prinsiplarning turlarini o’rgatishga alohida ahamiyat berilgan.Ushbu qo’llanmada
zamonaviy pedagogik texnologiya asosida o’qitishning an’anaviy va noan’anaviy
metodlaridan: ma’ruza, suhbat, mustaqil ish, evristik va muammoli ta’lim
metodlarini dars jarayonida qo’llanilishiga katta ahamiyat berilgan. Matematika
7
darsi, uning tuzilishi va uni tashkil qilish metodikasi, matematika darsining turlari,
darsga tayyorgarlik va uning tahlili, matematika darsiga qo’yilgan talablar ochib
berilgan. Ushbu qo’llanmada yana son tushunchasini kiritish va uni kengaytirish,
ular ustida to’rt
amalni bajarish, maktabdagi ayniy shakl almashtirishlarini
o’rgatish, maktab matematika kursidagi tenglama turlari, tenglamalar tizimi hamda
parametrik usulda berilgan tenglamalarni yyechish metodikalari ham ko’rsatilgan.
O’quv qo’llanma so’nggida masalalar va uning turlarini yyechish usullari ham
keltirilgan. Har bir bob yakunida talabalar uchun shu bob mavzularining
mazmunini ochib beruvchi mantiqiy ketma-ketlikka ega bo’lgan savollar tizimi,
hamda tayanch iboralar keltirilgan.
O’quv qo’llanmada, o’zlarining qimmatli fikrlarini ayamagan ushbu fan
sohasidagi professor-o’qituvchilarimizga o’z minnatdorchiligimizni bildiramiz.
