8
I-Modul. MATEMATIKA VA MATEMATIKA O’QITISH
METODIKASI PREDMETI, RIVOJLANISH TARIXI VA HOZIRGI
HOLATI
1.
MATEMATIKAGA FAN VA O’QUV PREDMET SIFATIDA
TAVSIF.
Matematika taraqqiyoti tarixining asosiy davrlari va ularning qisqacha
tavsifi.
Matematika – mathema, Qadimiy Gretsiyadan bizning tilimizga kirib
kelgan so’z bo’lib, “anglash, fan” degan ma’nolarni anglatadi. Matematika –
hayotning sanoqli (hisobli) munosabatlari va bo’shliq shakli to’g’risidagi fandir.
Bugungi kunga kelib, sanoqli (hisobli) munosabatlar
tushunchasi butun bir
ijobiy va ratsional sonlar, balki kompleks sonlar, vektorlar, funksiyalar v. b. orqali
ham ifodalanmoqda. Zamonaviy bo’shliqli shakl tushunchasi esa uch o’lchamli
geometrik obyektlar (to’g’ri chiziq, aylana, uchburchak, konus, silindr, shar v.b.)
bilan birga, ko’plab umumlashmalar – ko’p o’lchamli va cheksiz bo’shliq
tushunchalarini o’z ichiga oladi.
Fan va texnikaning rivojlanib borishi matematikani uzluksiz ravishda bo’shliq
shakllari va sanoqli (hisobli) munosabatlar haqidagi tasavvurlarni kengaytirib
borishni taqozo etadi.
Matematika – elementlar o’rtasidagi qator munosabatlar ifoda tarzida
yozilgan mantiqiy tizimni o’rganadi.
Bundan tashqari, matematika barcha turdagi
fikran
bo’lsa-da, chizmalarni, ularning o’zaro munosabatlarini,
ularni
konstruksiyalash metodlarini, chizmalar iyerarxiyasini (chizmalar chizmasini)
o’rganib boradi.
Matematika tushunchasi aniq hodisalar va narsalardan ajratilgan holda, shu
doiraga xos
bo’lgan hodisalar va narsalarning sifat ko’rsatkichlarini
abstroklashtirish (mavhumlashtirish) natijasida yuzaga keladigan xususiyatlar
natijasida paydo bo’lgan. Matematikaning
bir xillik qonuniyatlari, bir xillikdagi
matematik apparatlar tabiat va texnik hodisalarni, shuningdek,
iqtisodiy hamda
ijtimoiy jarayonlarni qoniqarli tarzda ifodalashda qo’llaniladi.
9
Matematika insonlarning amaliy ehtiyojlari asosida yuzaga kelgan, shuning
uchun ham uning amaliyot bilan bog’liqligi tobora chuqurlashib,
rang-barang
bo’lib, matematikani har qanday turdagi harakatni, har qanday turfa hodisalarni
o’rganishda bemalol qo’llash mumkin. Shunday bo’lsa-da, uning turli ilmiy hamda
amaliy faoliyatdagi roli bir xil emas. Matematikaning, ayniqsa, zamonaviy fizikani,
astronomiyani, kimyoni rivojlantirishdagi roli o’ta ahamiyatli. Shuningdek,
iqtisodiyot,
biologiya, tibbiyot kabi fanlarni rivojlantirishda ham matematika
alohida o’rin tutadi. Bu fanlar orqali o’rganiladigan hodisalarning sifat jihatdan
o’ziga xosligi juda yuqori va ularning sodir bo’lish xususiyatiga ta’siri shu
darajada yuksakki, hozircha matematik tahlil
bu oqimda faqat buysunuvchi
vazifasini o’tashi mumkin. Bu borada gapirganda, ijtimoiy va biologik fanlar
uchun matematik statistika muhim ahamiyat kasb etishini ta’kidlab o’tish zarur.
Matematika fanining rivojlanishi tarixida to’rtta asosiy bosqichni alohida
ta’kidlash mumkin.
