1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

100 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9. 
Spirt ishlab chiqarishda asosiy jarayonlarni
 
 nazorat qilish 
Etil spirtiga talab juda katta bo’lib, u oziq-ovqat sanoatida turli alkogolli 
ichimliklar (aroq, kon’yak, likyor mahsulotlari, vinoni quvvatini oshirishda) ishlab 
chiqarishda, tibbiyot sanoatida (turli dori-darmon preparatlarini tayyorlashda, 
antiseptik va dezinfeksiyalovchi sifatida), kosmetika sanoatida (ekstraktlar, krem 
va turli malhamlar, bal’zamlar va hokazolarni tayyorlashda), kimyo sanoatida 
(erituvchi, kimyoviy modda, kauchuk sintez qilishda, sirka kislotasi olishda) 
ishlatiladi. 
Etil spirti aroq, likyor mahsulotlari ishlab chiqarishda keng qo’llaniladigan 
xom-ashyo hisoblanadi. Etil spirtining sifati birinchi navbatda xom-ashyoning 
tavsifiga bog’liq. 
Etil spirti asosan rangsiz va o’tkir xidli bo’lib, o’z xususiyatlariga egadir. Etil 
spirtidan xar xil spirtli ichimliklar ishlab chiqarilmoqda. 
Etil spirtining formulasi- C
2 
H
5 
OH bo’lib, suv bilan istalgan nisbatda 
aralashadi va qaynash harorati 78,3 
0
C, muzlash harorati -117
0 
C. 

101 
Spirt ishlab chiqarishda texnokimyoviy nazorat xom-ashyoni tejagan holda 
yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish uchun kerak bo’ladi. Texnik iqtisodiy 
ko’rsatgichlar yuqori bo’lishi uchun zamonaviy texnologiyalarni qo’llash, xom-
ashyoni qabul qilish va saqlashda, texnologik jarayonlarni optimal rejimda 
o’tkazishni amalga oshirish, uskuna va jihozlardan oqilona foydalanish kerak. 
Texnokimyoviy nazoratning asosiy vazifasi texnologik jarayonlarni 
borishini, xom-ashyo va tayyor mahsulot sifatini tekshirishdan iboratdir. 
Spirt ishlab chiqarish zavodlarning texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlari birinchi 
navbatda 1 tonna shartli kraxmalli xom-ashyodan qancha spirt chiqishi bilan 
aniqlanadi. 
Texnokimyoviy nazorat olib borishda tahlil qilish usullari to’g’ri tanlangan 
bo’lishi kerak, shunda tahlil natijalari aniq va ishonchli chiqadi. SHu natijalarga 
qrab texnologik rejimni ishlab chiqish va o’rnatish mumkin. 
Spirt va likyor-aroq mahsulotlari ishlab chiqarishda texnokimyoviy 
nazorat nafaqat xom-ashyo va materiallarni qabul qilish, balki ularni omborlarda 
saqlash davomida ham nazorat qilish kerak. Hamma vaqt ulardagi kimyoviy va 
fizik o’zgarishlar kuzatib boriladi. Tekshirishlarda xom-ashyo va materiallarning 
harorati, muhit pH i, quruq moddalarning massaviy ulushi va namligi, nisbiy 
zichligi, kislotalilik va boshqa ko’rsatgichlari aniqlanadi. 
Bu nazoratlar nafaqat sifatsiz mahsulotlar chiqarmaslik, balki ishlab 
chiqarishda yo’qotishlarga yo’l qo’ymaslikdir. 
Spirt ishlab chiqarishdagi texno-kimyoviy nazorat quyidagilarni o’z ichiga 
oladi: xom-ashyo sifatini nazorat qilish (don,kartoshka, melassa, qand lavlagi), 
tayyor mahsulot sifati (xom spirt va rektifikatlangan spirt), spirt ishlab 
chiqarishdagi qo’shimcha mahsulotlar, yordamchi materiallar, chiqindilar ishlab 
chiqarishda ishlatiladigan suv, shuningdek texnologik jarayonlarning alohida 
bosqichlarini nazorat qilish. 

Download 1,5 Mb.