48
3.
Uchburchak ichki burchaklarning yig’indisi 180° ga teng.
4.
Ko’pburchak ichki burchaklarining yig’indisi 2d(n-2) ga teng.
Matematik tushunchalarni inkor qilish ma’nosidagi hukmlarga
quyidagi misollarni keltirish mumkin:
1.
Har qanday uchburchakda ikki tomon uzunliklarining yig’indisi
uchinchi tomon uzunligidan kichik emas.
2.
Piramidadagi uch yoqli burchaklarning yig’indisi hech qachon
o’zgarmas son bo’la olmaydi.
3.
Har qanday to’rtburchakda ichki burchaklar yig’indisi 360° dan katta
emas.
Bundan
kelib chiqadiki, har qanday matematik gap ham matematik hukm
bo’la olmas ekan. Masalan, «ABKD to’rtburchak paralellogramm bo’la oladimi?»
«Ixtiyoriy uchburchak ichki burchaklarining yig’indisi 180° ga teng bo’la
oladimi?» Keltirilgan ikkala misolda ham inkor va tasdiq ma’nosi yo’q,
shuning
uchun ular matematik hukmga misol bo’la olmaydi.
Matematik hukm uch xil bo’ladi:
1. Birlik hukm. 2. Xususiy hukm. 3. Umumiy hukm.
Matematika o’qitish jarayonida yuqoridagi hukmlarning uchala turi uzviy
aloqada bo’ladi.
Boshqacha aytganda, birlik hukmning natijasi sifatida xususiy
hukm
hosil qilinadi, xususiy hukmning natijasi sifatida esa umumiy hukm hosil
qilinadi. Fikrlarimizning dalili sifatida quyidagi misolni ko’raylik. 1)
Birlik
hukmlar:
a)
Aylana to’g’ri chiziq bilan faqat ikki nuqtada kesishadi.
b)
Ellips to’g’ri chiziq bilan faqat ikki nuqtada kesishadi.
d) Giperbola to’g’ri chiziq bilan faqat ikki nuqtada kesishadi.
e) Parabola to’g’ri chiziq bilan faqat ikki nuqtada kesishadi.
2)
Xususiy hukm: «Aylana, ellips, giperbola va parabolalar ikkinchi
(tartibli egri) chiziqlar hosil qiladi». Yuqoridagi
birlik va xususiy hukmlarga
asoslanib, quyidagi umumiy hukmni hosil qilamiz.
49
3)
Umumiy hukm: «Ikkinchi tartibli egri chiziqlar to’g’ri chiziq bilan
faqat ikki nuqtada kesishadi».
