Kranlarning unumdorligini va yuritmasidagi quvvatini aniqlash. Kranlarning texnik unumdorligi amaldan bizga tanish bo’lgan (2.1) va (2.2) formulalar orqali aniqlanadi, ya’ni:
donali yuklar uchun
to’kiluvchan yuklar uchun
bu yerda, - bir ish sikliga sarflangan vaqt, s;
- bir ish siklida eltib beriladigan o’rtacha yuk mikdori, t;
- greyferning sig’imi, m3;
- yukning xajmiy massasi,;
- greyferni to’lishining inobatga oluvchi koeffitsiyent (= 0,80-0,95).
Kranlarning texnik unnmdorligi ularning ish sikli vaqtiga bog’lik bo’lib, uni kamaytirish kranning texnik unumdorligini o’sishiga sabab bosadi. Shuning uchun kranlarning ish siklidagi aloxida operatsiyalarni aniq tasavvur kilish va bu operatsiyalarni ba’zi birlarini parallel (birgalikda) bajarish yo’llarini va usullarini belgilab olish, ularning ish sikli vaqtini kiskartirish imkoniyatini yaratadi.
2.18-rasm a-da og’ir vaznli yuklami platformalardan ikki konsolli chorpoyali kran (kuyida kran deb yuritiladi) bilan tushirish jarayoninig chizmasi ko’rsatilgan. Kranning ish siklidagi operatsiyalar kuyidagilardan iborat: yukni arkonlar yordamida kran ilgagiga ilish; yukni yuqoriga ko’tarish; yuk ko’tarish aravachasini maydon tomon (ko’ndalang yo’nalishda) xarakatlanishi; kranni maydon bo’ylab xarakatlanishi (xar doim xam yuk tushirilayotgan vagonning ro’parasiga yukni tushirish imkoniyati bo’lmasligi mumkin); yukni pastga tushirish; yukni arkondan bo’shatish; ilgakni yuqoriga ko’tarish; kranni maydon bo’ylab, aksincha, xarakatlanishi; yuk ko’tarish aravachasini vagon tomon xarakatlanishi va nixoyat jlgakni pastga tushirish. Ish siklidagi bu operatsiyalarni ba’zi birlarini ketma- ket bajarilsa, ba’zi birlari esa parallel (ikki yoki undan ortiq operatsiyalarni bir vaqtning o’zida birgalikda) bajarilishi mumkin. Ish siklidagi ba’zi bir operatsiyalarni parrallel bajarish kranlarning texnik imkoniyatlariga va kran xaydovchisining kasb maxoratiga bog’lik bo’lib, ish sikli vaqtini kiskartirishga olib keladi, bu esa kranlarning texnik unumdorligini yuksaltirishning eng asosiy omillaridan biri xisoblanadi. Chorpoyali, ko’prikli va kabelli kranlar uchun ish siklining vaqtini kuyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
(2.19)
bu yerda, x - yukni o’rtacha ko’tarish va tushurish balandligi,
- yukni ilgakka ilib olish va ilgakdan bo’shatish vaqti, s;
- kranning va kran aravachasining o’rtacha xarakatlanish masofasi, m;
- munosib ravishda yukni ko’tarish, kranning xarakatlanish va kran aravachasini xarakatlanish tezliklari, m/s;
- tezlanish va sekinlanish vaqti, (tt.s. =1+2) s;
- ish siklining aloxida operatsiyalarini parallel (ikki yoki undan ortiq operatsiyalarni birgalikda) bajarishni inobatga oluvchi koeffitsiyent (0,7-0,85).
4 va 2 sonlari u yoki bu operatsiya ish siklida necha marotaba qaytarilishini ko’rsatadi. Aylanuvchi strelali kranlarning ish siklining vaqtini kuyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
(2.20)
bu yerda, P - kran strelasini burilish (aylanish) burchagi, grad;
- kran platformasini aylanish chastotasi, ayl/dak.
Aylanuvchi strelali kranlar chikarib ko’yiladigan tayanch (autriger)larga maxkamlanib ishlaganida yoki to’kiluvchan yuklar bilan ortish-tushirish ishlarini bajarganida ish siklining vaqtini kuyidagi formula orqali aniqlash mumkin: chunki aylanuvchi strelali kranlar chikarib ko’yiladigan tayanch (autriger)larga maxkamlanib ishlaganida yoki to’kiluvchan yuklar bilan ortish-tushirish ishlarini bajarganida, ish sikli davomida kran xarakati arnasdan bir joyda mukim turib ishlaydi (2.18-rasm, b).
34-rasm. Kranlarni ish siklidagi xarakat operatsiyalari:
a - og’ir vaznli yuklami platformadan ikki konsolli chorpoyali kran bilan tushirish jarayoni; b - sochiluvchan yuklarni yarim ochik vagonga greyfer bilan jixozlangan aylanuvchi strelali kran bilan ortish jarayonini.
Kranlarning ekspluatatsion unumdorligini (2.15) formula orqali aniqlash mumkin, ya’ni:
(2.21)
bu yerda, - smena vaqti, soat;
- ortish-tushirish mashinalaridan vaqt bo’yicha foydalanish koeffitsiyenti (0,5-0,75).
Kranning yuk ko’tarish yuritmasiga zaruriyatli quvvat kuyidagi formula orqali aniqlanadi:
(2.22)
bu yerda, - yuk massasi (kranning nominal yuk ko’tarishi), kg;
- kranni ilib olish moslama (ilgak, sirtmok, greyfer va x.k)larning massasi, kg;
- yuk ko’tarish tezligi, m/s;
- o’lchamlarni aylantirish koeffitsiyenti;
- yuk ko’tarish me xanizmining foydalinish koeffitsiyenti (= 0,75-0,85).
Kranning xarakatlanish mexanizmi va kran aravachasining xarakatlanish mexanizmi yuritmalariga zaruriyatli quvvat kuyidagi formula orqali aniqlanadi: kranning
(2.23)
(2.24)
bu yerda: - munosib ravishda kranning va kran aravachasining xarakatlanishdagi umumiy statik qarshilik, N;
- munosib ravishda kranning va kran aravachasining xarakatlanish tezligi, m;
- xarakatlanish mexanizmining foydali ish koeffitsiyenti (= 0,90+ 0,95);
- erkin tushish tezlanishi, m/s2.
Kranning va kran aravachasining xarakatlanishdagi umumiy statik qarshilik g’ildirakni relsda, g’ildirak podshipniklaridagi, g’ildirak kirrasining relsda ishkalanish kuchi va kran osti (aravacha osti) yo’llari nishabligidagi qarshiliklar yig’indisidan iborat bo’lib kuyidagi formulalar orqali aniqlanadi:
(2.25)
(2.26)
bu yerda: - yuk massasi (kranning nominal yuk ko’tarishi), t;
- kranning, kran aravachasining va ilgakning massasi, t;
- xarakatlanishdagi solishtirma qarshilik, N (4- jad);
- kran osti (aravacha osti) yo’llarining ko’ndalang nishablik joizligi;
1000 - o’lchamlarni aylantirish (o’tkazish) koeffitsiyenti.
Хisob-kitoblarda a ning kuyidagi kiymatlari kabul kilinadi: a = 0,001 ko’prikli kranlar uchun; a = 0,003 chorpoyali kranlar uchun; a = 0,002 yuk aravachalari uchun.
4-jadval
Хarakatlanishdagi solishtirma qarshilik
Podshipniklar G’ildirak (sapfa) diametri, mm
200 (55) 250 (60) 320 (70) 400 (80) 500 (90) 630 (100) 710 (125)
Sirpanuvchi 320 280 260 235 215 195 190
Dumalovchi 75 65 55 50 40 40 40
|
