Respublikasi raqamli

18 
• Yer tabiati va biosfera yaxlit tizim sifatida mavjud bo'Jib, inson va jamiyat uning 
tarkibiy qismi ekanligi.
• Insoniyatning barcha ishlab chiqarish faoliyatining moddiy negizi tabiat ekanligi. 
• Tabiatdagi salbiy o'zgarishlar va atrof-muhitga antropogen ta'sir ko'lami jihatidan 
butun sayyoraga tazyiq ko'rsatuvchi jarayonlar ekanligi. 
• Hozirda yuzaga kelayotgan ekologik muammolarni hal etishga ko'p hollarda bir 
yoki bir nechta davlatlarning imkoniyatlari yetarli emasligi.
• Barcha insoniyatning birgalikdagi harakati sayyoramizdagi ekologik vaziyatni 
yaxshilashning eng maqbul yo'li ekanligi. Xalqaro ekologik hamkorlik (XEH) 
deyilganda - yer yuzidagi barcha mamlakat (xalq)lar tomonidan tabiat muhofazasiga 
doir xalqaro kelishuv-shartnoma, konvensiyalar tuzish, xalqaro ekologik me'yorlarni 
ishlab chiqish va ularga rioya etilishini hamkorlikda nazorat qilish, umumsayyoraviy 
va hududiy ekologik muammolarni birgalikda hal etish, ilmiy tadqiqotlar va turli 
xalqaro anjumanlar o'tkazish kabi keng ko'lamli tadbirchoralar kompleksi 
tushuniladi.
XEH quyidagi tamoyillarga asoslangan bo'lishi lozim:
• sayyoramizdagi har bir inson sog'lom ekologik sharoitlarda yashash huquqiga ega 
ekanligi;
• har bir mamlakat atrof-muhit va tabiiy resurslardan o'z fuqarolari manfaatlari 
yo'lida foydalanish huquqiga ega ekanligi;
• bir davlatning ekologik muvaffaqiyati boshqa davlatlar hisobiga bo'lmasligi yoki 
ularning manfaatlariga zid bo'lishiga yo'l qo'ymaslik;
• har bir davlat hududidagi ishlab chiqarish faoliyati shu davlatdagi va undan 
tashqaridagi tabiiy muhitga zarar yetkazmasligini ta'minlash;
• ekologik oqibatlarni bashorat qilib bo'lmaydigan har qanday xo'jalik va boshqa 
turdagi faoliyatlarni amalga oshirilishiga yo'l qo'ymaslik;
• tan olingan xalqaro me'yorlar va andozalar asosida atrofmuhit, tabiiy resurslar va 
ulardagi o'zgarishlar ustidan nazorat o'rnatish;
• atrof-muhit muhofazasi bo'yicha erkin, keng qo'lamli xalqaro ilmiy-texnik 
axborotlar almashish va tabiatni asraydigan ilg'or texnologiyalarni joriy etish;

19 
• sayyoramizning biror-bir hududida favqulodda ekologik holat ro'y berganda 
davlatlar bir-birlariga o'zaro yordam ko'rsatishi: 
• atrof-muhit muammolari bilan bog'liq barcha kelishmovchiliklarni tinchlik yo'li 
bilan hal etish. Hozirgi paytda XEH asosan ikki xii shaklda namoyon bo'lmoqda: I. 
Atrof-muhit muhofazasi va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga qaratilgan ikki 
yoki ko'p tomonlama davlatlararo bitim, shartnoma va konvensiyalar tuzish. 2. Turli 
xalqaro tabiatni muhofaza qiluvchi uyushma, komissiya va tashkilotlar faoliyatida 
ishtirok etish. XEH umumbashariy qadriyatlarning muhim tarkibiy qismi' sifatida 
so'nggi yuz yildan ko'proq vaqtdan beri shakllanib, takomillashib bormoqda. Vning 
dastlabki ko'rinishlari XIX asr oxirlaridan boshlab hayvonotlardan foydalanishni 
tartibga solishga qaratilgan davlatlararo harakat tarzida namoyon bo'la boshladi. XX 
asrning birinchi yarmida XEH bimlUncha taraqqiy etib, mukammaHashib bordi. 
1913-yilda Bern (Shveysariya)da 18 ta davlat ishtirokida «Tabiatni muhofaza qilish» 
bo'yicha xalqaro konferensiya o'tkazildi. 1923-yilda esa Parijda birinchi xalqaro 
tabiatni muhofaza qilish kongressi bo'lib o' tdi. 1925-yilda Bryussel (Belgiya)da 
«Tabiatni himoya qilish xalqaro byurosi» ochildi. O'tgan asrning 40-yillari oxiriga 
kelib, XEH ma'lum darajada shakllangan bo'lsa ham, ammo haqiqiy ta'sirchan 
xalqaro ekologik harakatni barpo etilishiga to'laligicha erishilmadi. Hamkorlik turli 
davlatlardagi ekologik qonunlar va amalga oshirilayotgan tadbirlar haqidagi 
ma'lumotlarni yig'ish, umumiy axborotnomalar va tavsiyalar tuzish bilan 
chegaralanib qoldi. 1945-yilda Birlashgan Millatiar Tashkiloti (BMT) tashkil etilishi 
munosabati bilan ekologiya sohasidagi xalqaro hamkorlik ushbu xalqaro tashkilot 
faoliyatinillg muhim tarkibiy qismi sifatida rivojlana boshladi. BMT xalqaro 
ekologik hamkorlikni yanada taraqqiy ettirish yo'lida ko'p ishlarni amalga oshirdi. 
Dastlab 1945-yilda BMT tashabbusi bilan «Tabiatni himoya qilish xa lqaro byurosi» 
«Tabiatni muhofazalash xalqaro ittifoqi»(TMXI)ga aylantirildi. Hozirgi kunga kelib 
ushbu ittifoq faoliyatida dunyoning 118 mamlakatidan 636 tadan ziyod davlat va 
jamoatchilik tashkilotlari ishtirok etmoqdalar. TMXI 217 tarkibida 6 ta doimiy 
hay'at bo'lib, ular atrof-muhit muhofazasining eng dolzarb masalalari bilan 
shug'ullanib kelmoqdalar. Bir qator hayvonotlarni muhofazalash borasidagi xalqaro 

20 
konvensiya va kelishuvlar, turli xayrli tadbirlar, «Qizil kitob» va «Yashil kitob» 
larning tashkil etilishi kabi ishlar mana shu ittifoqning faoliyati bilan bog'liqdir. 
Hozirda BMTning mavjud 14 ta ixtisoslashgan tashkilotlaridan 6 tasi atrof-muhit 
muhofazasiga aloqador masalalar bilan shug'ullanadi. lumladan, YUNESKO - 
ta'lim, fan va madaniyat masalalari bilan shug'ullanuvchi tashkilot faoliyatining 
asosiy yo'nalishlaridan biri atrof-muhit muhofazasi sohasida maorif va kadrlar 
tayyorlash, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish bo'yicha ijobiy tajribalarni 
ommalashtirish, ilmiy tadqiqotlar o'tkazishga qaratilgan. FAO - oziq-ovqat va 
qishloq xo'jaligi bo'yicha tashkilot. U yer, suv, o'simlik va hayvonlardan kompleks 
foydalanish, hosillarning unumdorligini oshirish muammolari bilan shug'ullanadi. 
VOZ - xalqaro sog'liqni saqlash tashkiloti. Atrof-muhit muhofazasining sanitar-
gigiyenik masalalari bilan shug'ullanadi. VMO - xalqaro meteorologik tashkilot. 
lqlimdagi umumsayyoraviy o'zgarishlar bilan shug'ullanadi. IMKO - dengizlar 
bo'yicha davlatlararo maslahat tashkiloti. Bu tashkilot dunyo dengiz va okeanlaridan 
foydalanishning ekologik jihatlari bilan shug' ullanadi. Yuqoridagilardan tashqari 
BMTning ijtimoiy va iqtisodiy masalalar bilan shug'ullanuvchi kengashi - EKOSOS 
faoliyatida ham atrof-muhit muhofazasiga jiddiy e'tibor beriladi. 1962-yilda 
YUNESKOning 12-bosh konferensiyasida «Ekologik taraqqiyot va tabiiy 
resurslarni, flora va faunani muhofazalash» rezolyutsiyasi qabul qilindi. 1968-yilga 
kelib, XEH faoliyati sezilarli darajada kengayib, mustahkamlangan bo'lsa-da, bu 
borada xalqaro harakatni aniq va talab darajasida tashkil etish hamda 
muvofiqlashtirishga erishilmadi. Ekologiyaga doir turli amaliy tadbirlar o'tkazish 
ko'pincha bir yoki sanoqli ixtisoslashgan Xalqaro tashkilot (YUNESKO, TMXI) 
larning faoliyati doirasida cheklanib qolindi. Ekologik masalalarga ko'proq xususiy 
muammo sifatida qarashlar davom etdi. Bu hol ekologik muammolarni bir davlat 
yoki alohida olingan mintaqa miqyosida, alohida biror-bir aniq, tor doiradagi 
tadbirlar yordamida hal etish mumkin degan yuzaki qarashlarning davom etishiga 
sabab bo'ldi. Aslini olganda. bu davrga kelib (1970) ko'plab ekologik muammolar 
allaqachon bir davlat yoki milIat chegarasi doirasidan chiqib umumbashariy xarakter 
kasb etgan cdi. 1970-yildan boshlab insoniyat ekologik muammolar umumbashariy 

21 
xarakterga ega ekanligini va ularni hal etish uchun XEH ni yanada rivojlantirish va 
takomillashtirish zarurligini anglab yeta boshladi. Natijada shu davrdan boshlab 
XEH da yangi rivojlanish bosqichi boshlandi. To'rt yillik tayyorgarlikdan so’ng 
1972-yilda Stokgolm (Shvetsiya)da 113 mamlakat, turli davlatlararo va nodavlat 
tashkilotlari ishtirokida BMTning atrof-muhit muhofazasi bo'yicha konferensiyasi 
o'tkazildi. Uning natijalari asosida «Atrof-muhit to'g'risida deklaratsiya» qabul 
qilindi, uning qisqacha mazmuni quyidagicha edi:
• Taraqqiy etgan mamlakatlar rivojlanayotgan davlatlarga atrof-muhit muhofazasi 
uchun aniq sharoit va ehtiyojini e'tiborga olib mablag'lar ajratishlari zarur.
• Tabiiy resurslarni hozirgi va kelajak avlodiar uchun saqlab qolish zarue. Barcha 
mamIakatIar XEH ni samarali rivojlantirishda faol hamkorlik qilishlari lozim.
• Har bir inson ozod, teng huquqli va qulay bo'lgan atrofmuhit sharoitida yashashga 
haqlidir.
• Insonlarni ezishning apparteid, irqiy kamsitish, mustamlaka qilish va boshqa 
shakllari tugatilishi lozim.
• Yadro qurollari sinovini to'xtatish zarur. Stokgolm konferensiyasi qarorlari 
BMTning 32-Bosh Assambleyasida ko'rib chiqildi va ular asosida II ta rezolyutsiya 
qabul qilindi. Bu rezolyutsiyalarda BMTning atrof-muhit muhofazasi sohasidagi 
tadbirlarining tashkiliy, ma'muriy va huquqiy asoslari yoritib berildi. BMT 
lomonidan biosferaning tabiiy boyliklaridan oqilona foydalanish va ularni saqlab 
qolish masalalarini ilmiy jihatdan asoslashga katta e'tibor berila boshlandi. 
YUNESKO ning 16-(1970-y.) sessiyasida atrof-muhit muhofazasi bo'yicha yangi 
«Inson va biosfera» - MAB dasturini amalga oshirishga qaror qilindi. Dasturni 
amalga oshirish uchun 25 ta 219 davlat vakillaridan iborat Xalqaro 
muvofiqlashtiruvchi Kengash (XM K) tuzildi. MAB ning dastlabki faoliyatida 
tashkiliy masalalarga kengroq o'rin berilgan bo'lsa, 70-yillar oxiridan boshlab atrof-
muhit muhofazasining 5 ta yetakchi mavzui, ya'ni nam tropik o'rmonlar; qurg'oqchil 
yerlar; biosfera qo'riqxonalari; shahar ekotizimlari; kadrlar tayyorlash bo'yicha ilmiy 
tadqiqotlarni kengaytirishga e'tibor qaratila boshlandi. Hozirgi kunda MAB 
dasturining 973 ta loyihasini amalga oshirishda 80 dan ortiq davlatlarda ilmiy-

22 
tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Atrof-muhit muhofazasi masalalariga dunyo 
jamoatchiligi e'tiborini yanada kuchaytirish maqsadida 1972- yil BMTning I-jahon 
kongressida har yili 5 iyunni «Xalqaro tabiatni muhofazalash kuni» deb e'lon qilindi. 
Shu yili BMT Bosh Assambleyasining 27-sessiyasida davlatlararo hamkorlikning 
tashkiliy va moliyaviy tadbirlarini belgilovchi «Tashqi muhit bo'yicha BMTning ish 
dasturi» (YUNEP) va uni boshqaruvchilari Kengashi ta'sis etildi. 1973-yil 
(Stokgolm) mazkur kengashning l-sessiyasida «Atrof-muhit sohasidagi harakat 
dasturi» muhokama qilinib, unda XEH ning 7 ta eng asosiy Yo'nalishlari belgilab 
berildi. Bu dastur (YUNEP)ga binoan atrof-muhit muhofazasiga oid tadqiqotlarni 
tashkil etish, muvofiqlashtirish va biosfera holatini kuzatuvchi (monitoring) 
stansiyalarini tashkil etish ishlari avj oldirildi. 1974-yil BMTning alrof-muhit 
muhofazasi va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga bag'ishlangan maxsus Bosh 
sessiyasi o'tkazildi. Unda «Yangi xalqaro ekologik tartiblarni o'rnatish haqida 
deklaratsiya» va bu tartiblarni o'rnatishning harakat dasturidan iborat 2 ta muhim 
xalqaro hujjat tasdiqlandi. Bu hujjatlarda oziq-ovqat mahsulotIari ish lab chiqarishni 
ko'paytirish muammosiga katta e'tibor berildi, jumladan, sahrolashish va yerlarning 
sho'rlanishining oldini olish, tabiiy va oziq-ovqat resurslariga zararli ta'sirlarni 
kamaytirish, ifloslanishga qarshi kurash, resurslarni muhofazalash va qayta tiklash 
bo'yicha zudlik bilan choralar ko'rishga chaqirildi. XEH ning yanada rivojlanishiga 
BMTning 29-Bosh Assambleyasida (1974-yil) qabul qilingan davlatlarning 
iqtisodiy huquq vaa majburiyatlari to'g'risidagi hujjat katta ta 'sir ko'rsatdi. Unda 
yalpi va to'liq qurolsizlanish, bo'shagan resurslarni iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotga 
yo'naltirish; tinch-totuv yashash tamoyillarini tushunib yetish va unga amal qilish: 
davlatlarga chet el monopoliyalari faoliyati ustidan nazorat o'rnatish va o'z milliy 
resurslariga mustaqil egalik qilish huquqini berish kabi muhim masalalarga asosiy 
e'tibor qaratildi. 1974-yili Buxarestda BMTning aholi nufuziga bag'ishlangan 
umumjahon konferensiyasi o'tkazildi. Unda 36 davlat vakillari ishtirok etdilar. 
Konferensiyada tez o'sib borayotgan dunyo aholisi ehtiyojini tabiiy resurslardan 
oqilona foydalanish orqali qondirish imkoniyati mavjudligi haqida ma'lumotlar 
keItirildi. Konferensiya ishtirokchilarining tan olishlaricha, agar mavjud mineral va 

23 
energetik resurslardan oqilona foydalanilsa, ular hozirda o'sib borayotgan aholi 
ehtiyojini to'la qondirishga yetarlidir. Ekspertlarning baholashicha, sayyoramizning 
mavjud tuproq qatlami 76 millard aholi ehtiyojini minimal yoki 38-48 milliard 
aholini talab darajasida ozuqa bilan ta'minlashi mumkin ekan. Dunyo aholisini oziq-
ovqat bilan ta'minlash muammosiga bag'ishlangan Umumjahon oziq-ovqat 
konferensiyasi Rimda (1974-y.) bo'lib o'tdi. Unda 133 davlat va turli tashkilotlarning 
vakillari qishloq xo'jaligini rivojlantirish, aholini oziq-ovqat bilan ta'minlash 
darajasini yaxshilash, ocharchilik va qahatchilikka barham berish kabi muammoli 
masaialarga e'tibor qaratdilar. Shu jumladan, bu muammolarni hal etishda XEH 
zarur omillardan biri ekanligi ta'kidlandi. Taraqqiyotning aniq va samarador 
dasturlarini ishlab chiqish BMT ning 1975-yildagi maxsus sessiyasida davom 
ettirildi. Sessiyada xomashyo resurslaridan oqilona foydalanish, energiyaning yangi 
manbalarini topish va atrof-muhit ifloslanishining oldini olish zarurligi ko'rsatib 
o'tildi. 1976-yili Vankuverda (Kanada) BMTning aholi yashash joylari 
muammosiga bag'ishlangan konferensiyasida har bir davlat o'z tabiiy resurslaridan 
biosferani ifloslamagan holda oqilona foydalanishi zarurligi, militarizatsiya 
maqsadida resurslar isrofgarchilik bilan sarflanayotganligi e'tirof etildi. BMTning 
31- va 32- (1976-77) sessiyalarida bu masalalar bo'yicha Xalqaro hamkorlikning 
asosiy tamoyillari va tashkiliy jihatlari o'zaro kelishib olindi. Sayyoramizdagi, 
ayniqsa rivojlanmagan mamlakatlardagi millionlab aholining hayoti, sog'lig'i suv 
muammosi bilan bog'liq bo'lib qolmoqda. BMTning 28- (1973), 29- (1974) va 6- 
(1974)- maxsus sessiyalari jahon bo'ylab kuzatilayotgan suv tanqisligi muammosi 
masalalariga qaratildi. 1977-yilda Mardel-Plata (Argentina) shahrida ushbu 
muammo bo'yicha Xalqaro konferensiya o'tkazildi. Unda 116 davlat va turli 
tashkilotlar qatnashdilar. Bu sessiya va konferensiyalarda suv ta'minotini yaxshilash, 
suvlardan oqilona foydalanish masalalari Xalqaro darajada tahlil etildi: 
Quruqlikning 1/3 qismidan ko'prog'i qurg'oqchil hududlar hisoblanadi, bunday 
yerlarning maydoni so'nggi yillarda antropogen tazyiq ostida yanada kengayib 
bormoqda. Hozir dunyoning 628 mIn. (14%) aholisi shu tufayli zarar ko'rmoqda, 
ya'ni yerlarni «cho'llashuvi» insoniyat oldidigi umumsayyoraviy ekologik 

24 
muammolardan biri bo'lib qolmoqda. Ushbu muammoga bag'ishlangan 
konferensiya 1977-yilda Nayrobida (Keniya) bo'lib o'tdi. Unda 95 mamlakatdan 
vakillar ishtirok etdilar. Konferensiyada yerlarning «cho'llanish» muammosi 
keskinlashib borayotganligi, buning asosiy sababi yer resurslaridan nooqilona 
foydalanish ekanligidir deb e'tirof etildi. Konferensiyaning asosiy natijalari 
BMTning 33- (1977) sessiyasida ma'qullandi. Yerlarni cho'llashishi bilan kurashish 
harakatini amalga oshirish YUNEP va Atrof-muhit muhofazasi bo'yicha 
muvofiqlashtiruvchi kengash zimmasiga, keyinchalik BMT ning ma'muriy 
muvofiqlashtiruvchi kengashiga yuklatildi. Yevropada xavfsizlik va hamkorlik 
Xelsinki (Finlandiya) kengashida ham ekologik masalalarga keng o'rin berildi. 
Kengash xulosalarining katta bir bo'limi atrof-muhit muhofazasiga bag'ishlandi. 
Unda Yevropa va Shimoliy Amerikaning siyosiy arboblari «Xalqlarning farovon 
yashashi va iqtisodiy taraqqiyotida, hozirgi va kelajak avlod manfaatlari yo'lida 
atrof-muhit muhofazasi va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish masalalari muhim 
o'rin tutadi. Bu masalalarning hal etilishiga esa faqat Xalqaro hamkorlik yo'Ii 
bilangina erishish mumkin» degan xolisona fikrga keldilar. BMTning 35- (1980) 
sessiyasida Yer tabiatini saqlab qolish bo'yicha «Davlatlarning hozirgi va kelajak 
avlod oldidagi tarixiy mas'ulyati haqida»gi rezolyutsiya loyihasi ko'rib chiqildi va u 
ko'p davlatlar tomonidan ma'qullandi. 80-yillarda ham BMT tomonidan atrof-
muhitning muhim masalalariga bag'ishlangan bir qator tadbirlar amalga oshirildi. 
Jumladan, 1981-yilda Nayrobida energiyaning yangi va qayta tiklanadigan 
manbalari bo'yicha 125 davlat va 56 ta Xalqaro tashkilot vakillari ishtirokida 
konferensiya o'tkazildi. Unda energetik tanglikning sabablari keng muhokama 
qilindi va ochib berildi. Energiya olishning yangi va qayta tiklanuvchi manbalarini 
kashfetish va ulardan foydalanish bo'yicha Harakat dasturi qabul qilindi. BMTning 
atrof-muhit muhofazasiga bag'ishlangan tadbirlari orasida qariyb o'n yil (1973-82-
yillar) davom etgan dengiz suvlaridan foydalanish huquqlari bo'yicha o'tkazilgan 3- 
konferensiya muhim ahamiyatga ega. Fantexnikaning shiddatli rivoji okean va 
dengiz resurslaridan foydalanish imkoniyatini kengaytirdi va shu bilan birga 
insonning Dunyo okeaniga tazyiqining kuchayishiga olib keldi. 1982-yilda Monteo-

25 
Bey (Yamayka)da konferensiyaning yakuniy hujjati imzolandi. Dengiz huquqlari 
bo'yicha konvensiya davlatlar tomonidan imzolash uchun tavsiya etildi. 120 dan 
ziyod davlatlar bu muhim hujjatni tasdiqladilar. Ushbu konvensiya dengiz va 
okeanlardan foydalanishning xalqaro huquq va tartiblariga doir 500 dan ortiq 
moddalar va bo'limlarini o'z ichiga olgan. Jumladan, unda birinchi marta hududiy 
suvliklar uchun 12 milli chegara va 200 milli ekologik mintaqa chegaralari 
belgilanib, undan tashqaridagi dengiz resurslari barcha insoniyatga tegishli ekanligi 
ko'rsatib o'tilgan. I 982-yilda BMT «Umumjahon tabiat Hartiya»sini tasdiqladi. Uni 
insonning tabiatga munosabatini belgilovchi o'ziga xos kodeksi deyish mumkin. 
1985-yilda Venada (Avstriya) BMT rahnamoligida ozon qatlamini muhofazalash 
bo'yicha konvensiya qabul qilindi. Ushbu konvensiyadan kelib chiqib dunyoning bir 
qator mamlakatlari ozon qatlamini yemiruvchi moddalar ishlab chiqarishni to'liq 
to'xtatish yoki qisqartirish bo'yicha ixtiyoriy 223 majburiyatlar oldilar. 
Konvensiyada bundan tashqari ozon qatlamini muhofazalashning turli jihatlariga 
qaratilgan ilmiy tadqiqotlarni rivojlantrish va amalga oshirish ko'zda kutilgan. 1986-
yilda BMT yadro va radiatsion falokatlar holatlarida Xalqaro yordam berish 
yuzasidan konvensiya qabul qildi. 1989-yilda Moskvada BMTning ekologik 
vaziyatlar haqida axborotlar ayirboshlash masalalari bo'yicha konferensiyasi 
o'tkazildi. Hozirgi paytda YUNEP ning axborot xizmati o'zida dunyoni 99%) 
aho'lisini qamrab olgan 135 mamlakatini birlashtirgan. 1989-yilda Gaagada 
atmosferani himoyalash bO'yicha Xalqaro konferensiya bo'lib o'tdi, unda 24 davlat 
boshliqlari iqlimning umumsayyoraviy isishi va ozon qatlamini yemirilishi ekologik 
holatga eng ko'p xavf solayotgan jarayon ekanligini va uning oldini olish uchun 
BMT rahnamoligida Xalqaro tashkilot tashkil etish zarurligini ta'kidladilar. 
Konferensiya yuqoridagi jarayonlarning oldini olishga chaqiruvchi Gaaga 
deklaratsiyasini qabul qildi. Bundan tashqari, deklaratsiyada davlatlar va tashkilotlar 
tomonidan ekologik majburiyatlarni buzganligi uchun Xalqaro BMT Sudi haqida 
ham fikrlar bildirildi. 1989-yilda Nayrobida atrof-muhit holatini nazorat qilib turish 
maqsadida kosmik laboratoriya barpo etish bo'yicha qaror qabul qilindi. 
Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, o’tgan asrning 70-80- yillarida BMT ning 

26 
barcha muassasa, hay’at va tashilotlari atrof-muhit muhofazasiga yo'naltirilgan 
faoliyatlarini qayta ko'rib chiqdilar va sezilarli kuchaytirdilar. O'zbekistonning 
mustaqillikka erishishi, yangi demokratik jamiyatni qurila boshlagani bir qator 
muhim, jumladan, atrofmuhit muhofazasi sohasidagi Xalqaro hamkorlik 
masalalarini hal etilishiga yangicha yondashishni taqozo etadi. O'zbekistonning 
1992-yi12-martda BMTga teng huquqli a'zo bo'lib kirishi tabiat muhofazasi 
sohasidagi Xalqaro hamkorlik uchun ham keng yo'l ochib berdi. 1992-yili Rio-de-
Janeyroda o'tkazilgan BMTning 2-jahon tabiatni muhofaza qilish kongressida 
Respublikamiz birinchi bor mustaqil davlat sifatida 124 qatnashdi. Hozirgi vaqtda 
O'zbekistonda BMTning atrof-muhit muammolari bilan shug'ullanuvchi 7 ta 
missiyasi faoliyat ko'rsatmoqda, ayniqsa, Orol va Orol bo'yidagi ekologik 
muammolar Xalqaro tashkilotlarning diqqat markazida bo'lib. ushbu yo'nalishda 
turli tadbirlar o'tkazilmoqda. Xalqaro hamjamiyatning tarkibiy qismi hisoblangan 
Markaziy Osiyo mintaqasini barqaror rivojlanishini ta'minlovchi ijtimoiy-iqtisodiy 
va ekologik muammolarni yechishda O'zbekiston XEX masalalariga katta e'tibor 
bermoqda. Respublikada tabiatni muhofaza qilish ishlari boshqa davlatlar va 
Xalqaro tashkilotlar bilan har tomonlama hamkorlik qilish orqali amalga 
oshirilmoqda. Mustaqillik yillarida atrof-muhit muhofazasi va tabiiy resurslardan 
oqilona foydalanishning turli jihatlarini tartibga soluvchi ko'plab Xalqaro 
shartnomalar va bitimlar tuzildi. Respublikamiz XEXning turli Yo'nalishlari 
bo'yicha amalga oshirilayotgan Xalqaro tadbirlarda faol ishtirok eta boshladi. 
O'zbekiston Respublikasi 1985-yilda bo'lib o'tgan ozon qatlamini himoya qilish 
(Vena) konvensiyasi, 1987-yilgi ozon qatlamini yemiruvchi birikmalar bo'yicha 
Protokol (Monreal), 1989-yilgi (Bazel) xavfli chiqindilarni chegaralararo tashishni 
nazorat qilish konvensiyasi, 1992-yilgi (Rio-de-janeyro) biologik rang-baranglikni 
saqlash konvensiyasi, 1992-yilgi (Nyu-York) iqlim o'zgarishi to'g'risidagi 
konvensiyalarga qo'shildi. Ushbu Yo'nalishlarda faol harakatlar amalga 
oshirilmoqda. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish sohasidagi har qanday 
davlatlararo hamkorlik ekologik vaziyatni mahalliy, regional va umumbashariy 
darajada yaxshilashning asosidir. O'zbekiston 1992-yilda imzolangan MDH 

27 
Davlatlararo Ekologiya Kengashining teng huquqli a'zosi hisoblanadi. 
Respublikaning XEH borasidagi faoliyati, ayniqsa Orol muammosiga qaratilgan 
masalalarda yanada yaqqolroq namoyon bo'lmoqda. O'zbekistonning faol ishtiroki 
va sa 'y-harakatlari tufayli Orol dengizi muammolari bo'yicha Davlatlararo Kengash 
va uning ishchi organi Ijro qo'mitasi, Orolni qutqarish Xalqaro fondi tashkil etildi va 
faoliyat ko'rsatmoqda. Insoniyatni uchinchi ming yillikda nimalar kutmoqda, 
insoniyat ekologik tanglik xavfi, inson salomatligini saqlash va mustahkamlash kabi 
murakkab muammolarni hal eta oladimi? Yuqoridagi va boshqa umumbashariy va 
mintaqaviy xarakterdagi muammolar Republikada 1992-yili tashkil etilgan 
ekologiya va salomatJik Xalgaro jamg'armasi “Ekosam” ning diqqat markazida 
turibdi. Hozirgi kunda bu jamg'armaniog chet ellarda bir nechta vakolatxona va 
bo'linmalari faoliyat ko'rsatmoqda. U BMT, OBSE, YUNISEF, VOZ, YUNESKO 
va boshqa yetakchi Xalqaro tashkilotlar bilan faol hamkorlikda ish olib bormoqda. 
O'zbekistonning tashabbusi bilan 1995-yili Toshkentda Markaziy Osiyodagi 
mintaqaviy xavfsizlik muammolariga bag'ishlangan Xalqaro seminar o'tkazildi. 
Unda 20 ta Xalqaro tashkilot va 30 dan ortiq mamlakat vakillari ishtirok etdilar. 
1995-yilda Nukusda Markaziy Osiyo mamlakatlari va Xalqaro tashkilotlarning Orol 
dengizi havzasini barqaror rivojlantirish masalalari bo'yicha Deklaratsiya qabul 
qilindi. Insoniyat boshiga ko'lanka solib turgan ekologik falokatiarning oldini olish 
bo'yicha Xalqaro hamkorlik ma'lum darajada shakllangan va muhim tadbirlar 
amalga oshirilgan bo'lsa-da, hali bu boradagi ishlarni yanada izchil faollashtirish 
zarur. Chunki hozirgacha atrof-muhit muhofazasi va insoniyatga yetarli, qulay 
yashash sharoitlarini yaratish masalalarini boshqarib turuvchi tom ma'nodagi keng 
ko'lamli, ta'sirchan, xolis, yagona Xalqaro tizim vujudga kelgani yo'q. Ko'rinib 
turibdiki, XEH takomillashib borishi insoniyat taraqqiyotining bundan keyingi 
bosqichlarida ham muhim hayotiy zaruratlardan biri bo'lib qolaveradi.

Download 482,72 Kb.