5- rasm.Fоtоеlektron rеlе
6-rasm. Maksimal tok relesi:
1 -qo’zg’almas po’lat o’zak;
2 - elektromagnit o’rami;
3- qo’zg’aluvchi po’lat o’zak; 4 - pruji-
na;5-so’riluvchi
kontakt;
6-
qo’zg’almas kontakt; 7-tоk miqdorini
shkalada o’rnatuvchi ko’rsatkich; 8 -
berilgan tok miqdorlarining shkalasi
Yarim o‘tkazgichli diod
Bu asbobda р-n utish mavjud bulib, uning r va
n soxalaridan ulanish uchi
chikarilgan bo‘ladi. Yarim o‘tkazgichli diodning tuzilishi va volt – amper
xarakteristikasi quyidagicha bo‘ladi.
р-n utish hosil kiluvchi soxalarning birida asosiy tok tashuvchi zarrachalarning
kontsentratsiyasi ko‘p bulib, u emitter deb ataladi.
Ikkinchisi esa baza deb ataladi. Harakteristikaning tugri р-n o‘tishiga tugri
kelgan kismidan diodning differintsial qarshiligi xisoblanadi:
O’z.
Varaq
Hujjat №
Imzo
Sana
Varaq
1.20 N.XQM 00.00.000 HYo
Rд = (U / I)
Volt – amper xarakteristikasidan kurinib turibdiki yarim o‘tkazgichli diod ham
nochiziqli elementlar katoriga kiradi Diodlardan signallarni tugrilash, detektorlash,
modulyatsiyalash ishlarida foydalaniladi.
Tugrilagich diodlar past chastotali ( ( <50 кГц ) o‘zgaruvchan toklarni
tugrilashda ishlatiladi. Tayyorlanish texnalogiyasiga kura diodlar
yassi diodlarda р-
n utishning yuzini belgilovchi ulchamlar uning kalinligiga nisbatan katta bo‘ladi.
Tugrilagich diodlar sifatida asosan yassi diodlar ishlatiladi Tugri yunalishda
utuvchi tugrilangan tok kuchi.
1600 A gacha, teskari yunalishda 1000V gacha kuchlanishga muljallangan
diodlar ishlab chikariladi.Bunday katta tokni utkazuvchi
diodlar ish jarayenida
kiziydi. Shu sababli diodlarga issiqlikni sochuvchi radiatorlar kiydirilib montaj
kilinadi. Kremniyli tugrilagich diodlarning ishchi temperaturasi 1250С gacha bulishi
mumkin.
Yukori chastotali diodlar signallarni detektorlash, o‘zga rtirish, modulyatsiyalash
kabi ishlarda kullaniladi. Bu ishlarni bajarishda diodning xususiy sig‘imi
pikofaradaning undan bir ulushlarida bulishi mumkin muxim ahamiyatga ega.
Bunday diodlarda sig‘im kichik bulishi talab qilinganligi tufayli asosan nuktaviy
diodlar ishlatiladi. Bunday diodlarning sig‘imi pikofaradaning undan bir ulushlarida
bulishi mumkin. Xozirgi kunda ishchi chastotasi 1000 MGts gacha bulgan yukori
chastotali diodlar mavjud. Yukori chastotali diodlar kichik teskari kuchlanishda va
kichik tugri toklar rejimida ishlaydi. Masalan germaniyli nuktaviy diodning ishchi
teskari kuchlanishi 350V gacha tugri yunalishdagi tok kuchi 100mA (Uтуг = 1,28)
gacha bulishi mumkin.
Impuls rejimida ishlaydigan diodlar radio sxemalarda kalit vazifasini bajaradi.
Bu rejimda asosan nuktaviy va kichik yassi diodlar ishlatiladi. Diod ikki xil holatda
bo‘ladi: «ochik» yoki «yopik». Ochik holda diod qarshiligi kam yopik holda katta
O’z.
Varaq
Hujjat №
Imzo
Sana
Varaq
1.20 N.XQM 00.00.000 HYo
bo‘ladi. Impuls sxemalarida diodning bir holatdan ikkinchi
holatga kanchalik tez
o‘tishi ahamiyatlidir.
Yarim o‘tkazgichli kuchlanish stabilazatori . (stabilitron, cstabistor) . Bu yarim
o‘tkazgichli diod zanjirga teskari r-n utish hosil bo‘ladigan qilib ulanadi. Ish rejimi
diod xarakteristikasini teskari yunalishda yorib(teshib) utuvchi tok utadigan kismiga
tugri keladi.Yorib utish deyilganda, diodga teskari r-n utishga tugri keladigan
kuchlanish quyilib, uning ma’lum qiymatida teskari tokning
keskin ortib ketishi
tushuniladi. Diodda kuchkili, tunnel va issiqlik ta’sirida yorib utishlar kuzatilishi
mumkin.
Yarim o‘tkazgichda aralashma miqdori juda kichik bo‘lganda,
katta teskari
kuchlanish ta’sirida bulgan elektronlar va kovaklar neytral yarim o‘tkazgich
atomining yana bitta kovalent boglangan elektronini urib chiqarishi mumkin.
Natijada zaryad tashuvchi zarrachalarning yangi jufti hosil bo‘ladi. Yеtarli
miqdordagi teskari kuchlanishda bunday urib chiqarish kuchkisimon kurinishda
namoyon bo‘ladi.
Tunnel orqali yorib utishda kuchli elektr maydon ta’sirida (2(105 V/cm,
germaniy uchun va 4(103 V/cm ) elektr soxalarining chegarasi siljiydi va chegara
yakinida kichik potentsial tusikka ega bulgan tuynuk ochiladi.
Karshiligi kichik
yarim o‘tkazgichlarda tunnel orqali tok utish kuchkisimon utish kuzatiladigan
kuchlanishdan kichikrok kuchlanishlarda ruy beradi. Karshiligi katta bulgan yarim
o‘tkazgichlarda esa, aksincha.
Issiklik ta’sirida yorib utishda р-n utish soxasi kizib, unda asosiy bo‘lmagan tok
tashuvchilarning ko‘p ayishi va natijada teskari yunalishdagi tokning ortib ketishi
kuzatiladi.
Kuchkisimon va tunnel orqali yorib utishlar diodni ishdan chikarmaydi. Shu
sababli bu utishda elektron kurilmalarda kullaniladi. Issiklik ta’sirida yorib utish esa,
р-n utishni buzadi.
O’z.
Varaq
Hujjat №
Imzo
Sana
Varaq
1.20 N.XQM 00.00.000 HYo
