90
kuzatish lozim bo„ladi. Masalan, atrof-muhit va xaridorlar (iste`molchilar) manfaatlarini
himoyalovyai guruhlar harakatlari bilan tashkilot bevosita aloqada bo„ladi.
Muloqotdagi jamoani yana o„zgacha tarzda turkumlash mumkin. Xususan, faoliyat
yo„nalishiga ko„ra jamoani quyidagicha turkumlash keng tarqalgan:
moliyaviy doiralar, ommaviy
axborot vosiatalari vakillari, davlat muassasalari, fuqvrolik va mahalliy jamoa vakillari, keng
omma, ichki muloqotdagi jamoa. Tashkilot faoliyatini umumiy jihatdan olib qaraydigan bo„lsak, u
ushbu yuqorida sanalgan jamoa vakillarining ishtiyoqlari, talablari bilan bevosita to„qnashadi,
tayinli kelishuvlarga, qarorlarga keladi.
13.2-chizma
Masalan, har bir tashkilot moliyaviy doira vakillari bo„lmish bank, sug‟urta muassasalari,
brokerlik
firmalari, aktsionerlar bilan muloqotda bo„ladi. Chunki tashkilotning moliyaviy holati,
aktsiyalari kursi Yangi loyihalari yuzasidan beo„osita mulohaza va muloqot vujudga keladi.
Mahalli jamoa va fuqarolik jamoalari bir-biridan farqlanadi. Mahalliy jamoa – tayinli firma
joylashgan manzilgohdagi aholi hisoblanadi. Bu jihat, ayniqsa, transmilliy korporatsiyalar
faoliyatida yaqqol ko„rinadi. Masalan, IBM korporatsiyasining Gonkogdagi bo„limi joylashgan
manzildagi mahalliy aholining munosabati.
Fuqarolik jamoalari jumlasiga iste`molchilar himoyasi jamiyatlari, turli yo„nalishlarda
tuzilgan
harakatlar, fondlar hamda kam sonli millat vakillari himoyasi va hokazolar kiradi. Bu
jamoa tashkilot bilan bandlik, ish o„rinlarini tashkil etish, tovarlarni sinash va boshqa bir qator
yo„nalishdagi sohalarda muloqotda bo„ladi.
Fuqarolik jamoalari harakati amaliyotda ommaviy axborot vositalari vakillari faoliyatiga
aloqadorligini yaqqol sezish mumkin. Xususan, matbuotda diskriminatsiya, irqiy cheklashlar,
ayollar mehnati,
atrof tabiiy muhit himoyasi, ijtimoiy adolat va boshqa turkumlardagi axborot va
xabarlar aksariyat miqdorni tashkil etadi. Bu esa, o„z navbatida, firmalarning fuqarolik jamoalari
bilan o„ta ehtiyotkor va e`tiborli munosabatlarda bo„lishlarini talab qiladi.
Ichki muloqot guruhiga bevosita tashkilot tarkibida amal qilayotgan rasmiy va norasmiy
guruhlarni kiritish mumkin. Masalan, kasaba uyushmasi, direktorlar kengashi vakillari,
boshqaruvchilar, ishlayotgan bolali ayollar va xokazolar. Ichki muloqotdagi
jamoa manfaatlari va
talablarini o„rganish korporatsiya madaniyati va turmush tarzining shakllanishida muhim ahamiyat
kasb etadi.
Marketing makromuhiti omillari ko„lami keng bo„lib, ularni bir necha turkum
komponentlarga ajratish mumkin.
Demografik komponent omillariga eng avvalo tashkilot faoliyat yuritayotgan mamlakat
aholisining tarkibi, geografik joylashuvi, tarixi, yoshi bo„yicha tarkibi, irqi, etnik va diniy e`tiqodi,
oila bunyod etishi, migratsiyasi va boshqa shu kabi demografik ahamiyatga molik o„zgarishlar
kiradi. Izlanishning boshlang‟ich nuqtasi sifatida dunyo va mamlakat aholisining tabiiy o„sishi,
FIRMA
Axborot
vositalari
Keng
omma
Davlat
muassasalari
Fuqarolik
jamoa
vakillari
Moliyaviy
doiralar
Ichki jamoa
Mahalliy jamoa
vakillari
91
aholi tarkibidagi o„zgarishlar olinadi. Aholi tabiiy o„sishi turli mamlakatlarda turlicha bo„lib,
aholiii yoshi tarkibiga bevosita ta`sir o„tkazadi. Bu esa kup miqdorda bo„lgan aholi qatlami
ehtiyojlarini va talablarini qondirish vazifasini vujudga keltiradi.
Dunyo bo„yicha demografik ahamiyatga ega bo„lgan tendentsiyalar quyidagilardir:
sanoati rivojlangan mamlakatlarda tug‟ilish sur`atining pastligi;
aholining yosh qatlami bo„yicha o„zgarishlarning intensivligi va turli-tumanligi;
oila tarkibi va tuzilishidagi o„zgarishlar;
yuqori ma`lumotlilik va mashg‟ulotdagi o„zgarishlar;
aholining etnik qatlamlaridagi siljishlar va hk.
13.3-chizma
Aholi tabiiy o„sishi natijalarida xar ming kishiga to„g‟ri keluvchi yangi tug‟ilganlar soni
bilan o„lchanadi. Bu ko„rsatkich masalan, Germaniyada 10,4 kishini, Avstriya va Shveytsariyada
o„rtacha 12 kishini tashkil etadi. O„zbekiston bo„yicha tabiy o„sish 1996 -2000 yillarda o„rtacha 27
– 29 kishini tashkil etib, shaxar aholisi miqyosida 19-20 kishiga, qishloq aholisi miqyosida esa 30-
33 kishiga teng.
Bevosita O„zbekistonda aholi tarkibida bolalar sonining ko„pligi, YAngi oilalar vujudga
kelishining ortib borishi oqibatida yuqorida qayd etilgan turkumdagi talabning o„ta
sezilarli
bo„lganligini kuzatish mumkin. Xususan, bolalar kiyim –kechaklari, poyabzallari, o„qish
anjomlariga bo„lgan talab xozirgi paytgacha xam to„liq qondirilmagan. Bolalar poyabzali, kiyim-
kechagi ishlab chiqaruvchi maxalliy tashkilotlarga davlat tomonidan yaratilgan imtiyozlarga
qaramay, xali Ushbu talabni qondirish uchun boshqa mamlakatlardan ko„plab shu turdagi
mahsulotlar kelitirilmoqda.
Iqtisodiyot omillari tarkibiga yalpi milliy daromad, narxlarning yalpi o„zgarishi,
turmush
darajasi, iste`mol qobiliyati va bashqa shu kabi mamlakatdagi xaridorlik saloxiyatini aks ettiruvchi
ko„rsatkichlar va ularning o„zgarishi kiradi.
