70
a) talab omillari: istiqboldagi iste`molchilar soni, iste`molchilarning turli bozor omillariga
munosabati (narx, sifat, tovar yetkazilishi h.zo);
b) taklif omillari: bozor tuzilishi va raqobatchilarning soni, ularning
investitsiyalari oqimi
yo'nalishlari...);
v) tashqi muhit omillari: fan va texnika taraqqiyoti, infrastruktura, qonunchilik)
3. Narxning muhimligi. Tovar narxi va uning dinamikasi tovarning barcha xususiyatlarini o'zida
aks ettiradi.
Tovarning hayot davrini tadqiq qilishda "Boston Konsalting Group" qolipidan ham
foydalanish mumkin.
BKG qolipiga asoslanib, korxona o'z tovarlarining bozor xissasi va
bozordagi o'sish sur`atlari (sotish hajmlari) ni taqqoslash imkoniyatiga ega.
10.4.-chizma
BKG matritsasi
Aylanalar hajmi sotuv hajmini tavsiflaydi. Gorizontal o'q sanoatdagi
eng yirik firmaga
nisbatan bozor hissasini ko'rsatadi. Vertikal o'q esa sanoatning umumiy o'sish sur`atini ko'rsatadi.
O'sish sur`atlari yuqori bo'lgan mahsulotlar ko'proq investitsiya talab qiladi. Bozor hissasi yuqori,
ammo o'sish sur`ati past bo'lgan mahsulotlar "sog'in sigirlar" deb ataladi, chunki ular
keltiradigan
daromad o'ziga investitsiya qilinadiganidan ko'proqdir va yuzaga kelgan oshiqcha pul mablag'lari
mablag' etishmaydigan tovarlarga investitsiya qilinadi. Qolipning o'ng pastki qismida bozor hissasi
past va o'sish sur`atlari xam past bo'lgan "it" deb ataladigan mahsulotlar o'rin olgan. Masalan:
"Lever Brozers"ning "Pepsodent" tish pastasi shunaqa mahsulotdir,
uning keltiradigan daromadi
juda past yoki qariyb yo'qdir. Qolipning yuqori o'ng qismida so'roq alomatli mahsulotlar
joylashtirilgan, bozor hissasini kerakli darajada saqlab turish uchun ular o'zi keltiradigan
mablag'dan xam ko'proq mablag' talab qiladi, bozorning o'sayotganligi xam yanada ko'proq
investitsiyaga ehtiyojni yuzaga keltiradi. Bu vaziyatda mushkullik yuzaga keladi:
bu tovar
mahsuloti etarli daromadga erishgancha qancha investitsiya sarflash kerak va bundan zarar
ko'rmaslik ehtimoli qancha? Shuning uchun bunday mahsulotlarni yovvoyi mushuklar (ba`zi
adabiyotlarda "kaysar bolalar") deb ataydilar. Katta bozor hissasi va yuqori o'sish sur`atiga ega
bo'lgan mahsulotlar "yulduz" deb ataladi.
Ular katta daromad keltirsada, shunchalik xarajat xam
bo'ladi. Ko'pincha mahsulotlar o'z hayot tsiklini "it" yoki "yovvoyi mushuk" sifatida boshlaydi va
yulduzga aylanadi, keyinchalik "sog'in sigir" kabi daromad keltiradi va oxirida yana "it"ga aylanish
ehtimoli bor.
Korxona o'z tovarlarini BKG qolipida joylashtirish orqali marketing
strategiyasi tanlovini
engillashtiradi hamda kelajakda qanday harakat qilishi to'g'risida aniq tasavvurga ega bo'ladi.
