5.3. Suv sarfini o'lchash usuliari Suv sarfi maxsus tashkil qilingan gidrometrik stvorlar-
kesmalarda m a’lum reja asosida o ‘lchab boriladi. Ana shunday
o'lchashlar natijasida uning o ‘rtacha kunlik, o ‘rtacha oylik,
o'rtacha yillik, o ‘rtacha ko‘p yillik hamda eng katta va eng kichik
miqdorlari aniqlanadi. Bu kattaliklar bir nom bilan xarakterli suv sarflari deb ataladi.
Ma’lum vaqt davomida aniqlangan suv sarflarining o ‘rtacha
qiymatlari asosida daryodan shu vaqt ichida oqib o ‘tayotgan
suvning miqdori - oqim hajmi aniqlanadi.
Suv sarfini dala sharoitida gidrometrik asboblar va usullar
yordamida aniqlaymiz. Suv sarfini o ‘lchash vaqtida qoilaniladigan
usullar quyidagi ikki guruhga ajratiladi:
1) suv sarfini to ‘g ‘ridan - to ‘g ‘ri o'lchash;
2) suv rejimining m a’lum elementlarini o ‘lchash va kuzatish
asosida suv sarfini aniqlash.
Birinchi usul hajm usuli deyilib, suv sarfini aniq o ‘lchash
imkonini beradi. Bu usul ko'proq kichik soylar va buloqlarda
qoMlaniladi.
Ikkinchi guruh usullarga qo‘yidagilar kiradi:
1) tezlik - maydon usuli;
2) suv sarfini gidrometrik novlar yoki tashlamalar yordamida
aniqlash;
3) aralashtirish usuli yoki kimyoviy usul ham deyiladi.
Tezlik-maydon usulini qo‘llab suv sarfini aniqlashda dastlab
daryoning k o ‘ndalang qirqimida chuqurliklar o ‘lchanadi. So‘ng
Iczlik vertikallari tanlanib, ularda suvning oqish tezligi o'lchanadi.
Chuqurlik m a’lumotlari asosida elementar-oraliq maydonchalar
liisoblanadi. Tezlik vertikallari bilan chegaralangan elementar
maydonchalardan oqib o ‘tayotgan qismiy suv sarflari esa qo ‘yidagi
ilodalar bilan hisoblanadi:
A
q - c o - 3 , hu yerda: CO - elementar maydonchalar, i 9 - elementar maydon-
chalarga mos keladigan tezliklar.
117
Qismiy suv sarflari yig‘indisi V A q t - daryo o ‘zani ko'nda
lang qirqimi yuzasidan bir sekundda oqib o ‘tayotgan umumiy suv
sarfi (Q)ni aniqlashga imkon beradi, y a’ni
