K .o'pbm chakli v ek Jo rk id a —
2 m/V
o
to
m
«*
5.2-rasm. Gidrometrik stvor o ‘m ini qalqima usulida belgilash.
4. Alohida masshtab asosida tezliklaming k o ‘pburchakli
vcktorlari chizilib, ulaming teng ta ’sir
etuvchisini aniqlashda
quyidagi ishlar bajariladi:
1) daryo uchastkasi planida tanlangan magistralga nisbatan
qurama-qarshi qirg'oqda k o ‘pburchakli vektorlami chizish uchun
|oy
ajratiladi;
2) planga tushirilgan har bir tezlik
vektori uzunligini sirkul
o'lchagich yordamida aniqlab, unga parallel b o ig a n nusxalarini
njratilgan joyga ko‘chiramiz. Ko‘pburchakli tezlik vektori 1-tezlik
vcktoridan boshlanib (a-nuqta), 11-tezlik vektori
bilan tugovchi (b-
nnqta) uzluksiz siniq chiziq ko‘rinishida bo‘ladi;
3)
a va
b nuqtalami to‘g ‘ri chiziq bilan tutashtiramiz. Bu
lo'g‘ri chiziq tezlik vektorining teng ta ’sir etuvchisi, ya’ni daryo
yu/a oqimining o ‘rtacha y o ‘nalishini ifodalaydi.
5.
Planda
gidrometrik
stvor
o ‘rnini
o ‘tkazish
uchun
luzliklaming teng ta ’sir
etuvchisi ab to ‘g ‘ri chizig‘iga perpen-
ilikulyar b o ig a n AE to ‘g ‘ri ch izig in i daryo kengligi bo‘yicha
115
o ‘tkazamiz. Bu to ‘g ‘ri chiziqning bir nuqtasi - A, o ‘rta
kesmaning
magistralga yaqin qirg‘oqdagi nuqtasidan o ‘tishi kerak.
Agar oqim yo‘nalishini aniqlashda yuqorida qayd etilgan
asboblar boMmasa, u vaqtda
Jukovskiy usulini qo‘llab, gidrometrik
stvor o ‘mini belgilash mumkin.
Bu usulda bajariladigan ishlar
quyidagi tartibda amalga
oshiriladi:
1) tanlangan daryo uchastkasida ko‘z bilan chamalab 3 ta
kesma belgilanadi;
2) har bir kesma b o ‘yicha chuqurlik hamda tezlik vertikallari
belgilanadi;
3) chuqurliklar o ‘lchanadi;
4) har bir tezlik vertikalida 5 ta nuqtada tezliklar o ‘lchanadi;
5) tezlik vertikallaridagi o ‘rtacha tezlik analitik usul yordamida
aniqlanadi;
6) elementar suv sarfi hisoblanadi: q = V • h;
7) har bir kesma b o ‘yicha elementar
suv sarflarining daryo
kengligi bo ‘yicha taqsimlanish epyurasi chiziladi;
8) epyura stvorga parallel chiziqlar bilan teng b o ‘laklarga
bo‘linadi, b o ‘laklar oralig‘i 0,5; 1,0; 1,5 olinishi mumkin;
9) parallel chiziqlaming epyura bilan
kesishgan nuqtalaridan
kesmaga perpendikulyar tushiriladi;
10)
kesishgan
nuqtalardan
tushirilgan
perpendikulyar
oralig‘idan oqib o ‘tayotgan qismiy suv sarflari aniqlanadi:
Q = q • b, m3/s.
Gidrometrik stvor gidrometrik ishlami bajarish maqsadida
quriladi. Gidrometrik stvorda daryoning u qirg‘og‘idan bu
qirg‘og‘iga
o ‘tish
uchun
ko'prik,
parom
yoki
qayiqdan
foydalaniladi.
Gidrometrik k o ‘prikni daryo kengligi 50 m gacha b o ‘lgan
holda qurish mumkin. Ular 2 ko ‘rinishda bo'lishi mumkin:
1) qirg‘oqqa mahkamlab qurilgan;
2) osma ko‘prik.
Q irg‘oqlari juda tik bo‘lgan tog‘ daryolarida gidrometrik
lyulkalar o ‘matiladi. Daryo kengligi 150 - 200 m b o ‘lganda esa
gidrometrik qayiqlar qo‘llaniladi.
116
