Metallning jo‘valar tomonidan qamrab olinish shartlari

18 
tashqarida bo‘lib qoladigan momentgacha to‘ldirish boshlanadi. Jo‘valar 
o‘rtasidagi oraliq metall bilan to‘lishiga qarab metallni deformatsiyalash 
sharoitlari uzluksiz o‘zgaradi, shu sababli prokatlashning ushbu davri qaror 
topmagan davr deb ataladi.
1.6 - rasm. Boshlanmagan prokatlash davridagi tasir qiluvchi kuchning 
sxemasi: 
Prokatlashning bu davrining boshlang‘ich momentida polosaning jo‘valar 
bilan o‘zaro harakatga kirishishi vujudga keladi (1.6 rasm). Jo‘valar polosaga 
metallni jo‘valardan nariga itarishga intilish bilan N  kuch bilan (normal kuch) 
ta’sir ko‘rsatadi. Bu kuchning yo‘nalishi O nuqta – jo‘va va polosaning tegish 
nuqtasiga o‘tkazilgan urinmaga perpendikulyar bo‘ladi. Bir paytning o‘zida 
jo‘valar tomonidan O nuqtaga urinma bo‘ylab polosani jo‘valar o‘rtasidagi 
oraliqqa tortadigan T kuch (ishqalanish kuchi) ta’sir ko‘rsatadi. O‘z navbatida 
polosa jo‘valarga R kuch bilan bosim ko‘rsatadi va T
0
kuch bilan ularning 
aylanishini tormozlaydi. Jo‘valarning qamrab olish qobiliyatini aniqlash uchun 
prokatlash yo‘nalishida N va T kuchlarning ta’siri taqqoslanadi, ya’ni bu 

19 
kuchlarning mos ravishda: 
T
x = 
T·cosα; (1.21) 
N
x = 
N ·sinα; (1.22) 
ga teng bo‘ladigan gorizontal proeksiyalari taqqoslanadi.
Barcha T
x

x
qiymatlarda jo‘valar polosani o‘zidan itaradi. T
x
= N
x
tenglik qamrab olishning eng chekka sharti bo‘lib hisoblanadi, bunda u yoki bu 
kuchning arzimas ustunligida qamrab olish sodir bo‘ladi yoki jo‘valarning 
polosaning oldingi uchi bo‘ylab sirg‘alishi kuzatiladi. Polosaning jo‘valar bilan 
qamrab olinishi, ya’ni metallning ular o‘rtasidagi oraliqqa tortila boshlashi 
bo‘ylama yo‘nalishda oldingi uchning tezligi uzluksiz ortishi bilan tavsiflanadi.
(1.21) va (1.22) ifodalarni hisobga olish bilan qamrab olish shartini 
quyidagicha yozish mumkin:
Tcosα
𝑁 sinα
> 1 (1.23)
yoki 
T
𝑁
> 𝑡𝑔𝛼, (1.24) 
Agar ko‘rib chiqilayotgan holatda ishqalanish (1.29) T=μN Amonton-
Kulon qonuniga bo‘ysunadi deb qabul qilinsa, u holda:
μ > tgα. (1.25) 
deb yozish adolatli bo‘ladi.
Kichik burchaklarda tgα ≈ α ekanligi sababli qamrab olish shartini 
quyidagicha qayta shakllantirish mumkin:
μ > α.
(1.26)