O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

42 
boshqalarda foydalaniladi.
Ishchi kataklarning joylashuviga bog‘liq ravishda prokat stanlari beshta 
guruhga bo‘linadi: bir katakli, liniyali ko‘p katakli, ketma-ket, yarim uzluksiz, 
uzluksiz (2.2 - rasm). 
a b 
d e 
f 
2.2 - rasm. Ishchi qismlarni joylashishiga qarab prokat stanlar turlari:
a – bir ishchi qismli; b – to‘g‘ri chiziqli; d – ketma-ket; e – yarim uzluksiz,
f – uzluksiz; 1–13 ishchi qismlar (kletlar) 
Bir katakli stanlar (2.2, a rasm) jo‘valarni yuritish liniyasiga ega bo‘lgan 
bitta ishchi katakka ega, yuritish liniyasi shpindellar, shesternya katagi, 
reduktor, muftalar va bosh elektrodvigateldan tashkil topadi. Bir katakli 
reversiv stanlar universal va bir dasturdan boshqasiga qayta shaylash uchun 
qulay bo‘lib hisoblanadi. Bunday stanlarning yutug‘i – ko‘p joyni 
egallamasligidan iborat. Kamchiligi – reverslarga qo‘shimcha energiya va vaqt 
sarflashni talab qiladi. Bu stanlarga blyuminglar, slyabinglar, uch va to‘rt 

43 
jo‘vali qalin listli stanlar, shuningdek universal stanlar kiradi.
Liniyali stanlarning ishchi kataklari (2.2, b rasm) bitta, ikkita, uchta va 
undan ko‘p liniyalarda joylashadi, bunda har bir liniya alohida yuritmadan, yoki 
bir nechta liniyalar – bitta elektrodvigateldan ishlaydi. Bu tipdagi stanlar – 
noreversiv, ular simli, sortli, relsto‘sinli, qalin listli stanlar sifatida qo‘llaniladi.
Ketma-ket stanlarda (2.2, v rasm) prokatlanadigan polosa har bir katak 
orqali bir necha marta o‘tadi, shu sababli bunday standa kataklar soni F
0
kesimli 
tayyorlanmani F
1
kesimli tayyor profilga siqish uchun zarur bo‘ladigan 
o‘tishlarning maksimal soniga teng bo‘ladi. Sexning uzunligini qisqartirish va 
uning maydonidan yaxshiroq foydalanish uchun kataklar odatda bir necha 
qatorga parallel qilib joylashtiriladi. Mazkur guruh stanlari yuqori 
unumdorlikka ega, shu sababli sortli profillarni prokatlash uchun keng 
qo‘llaniladi.
Yarim uzluksiz stanlar (2.2, g rasm) kataklarning ikkita guruhidan tashkil 
topadi: uzluksiz va liniyali. Kataklarning bir guruhida polosa uzluksiz 
prokatlanadi, ya’ni u bir paytning o‘zida ikkita yoki undan ko‘p kataklarda 
bo‘lishi mumkin. Boshqa guruhda prokatlash liniyali va ketma-ket stanlar 
tamoyili bo‘yicha amalga oshiriladi. Bu stanlar kichik sortli simlar va 
polosalarni prokatlash uchun qo‘llaniladi.
Uzluksiz standa (2.2, d rasm) prokatlashda metall bir paytning o‘zida bir 
nechta kataklarda bo‘ladi, shu sababli kataklarda jo‘valarning aylanish tezligi 
shunday tanlanishi va rostlanishi lozimki, bunda vaqt birligida metall sarfi har 
qanday katakda doimiy bo‘lsin:
𝐹
1
𝜐
1
= 𝐹
1
𝜐
1
= ⋯ 𝐹
𝑛
𝜐
𝑛
. = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡, 
(4.43) 
Bu yerda F
1
, F
2
, ..... F
n
– birinchi, ikkinchi va oxirgi katakdan chiqishda 
metallning ko‘ndalang kesimi; υ
1
, υ
2
, ….. υ
n
– shu kataklarning jo‘valaridan 
chiqishda polosaning tezligi. Noreversiv uzluksiz stanlar bitta nomenklaturani 

44 
(o‘lchamni) ommaviy prokatlash uchun mo‘ljallangan yuqori unumdor 
agregatlar bo‘lib hisoblanadi. Uzluksiz stanlar tayyorlanmali, keng polosali, 
kichik sortli, simli stanlar va listlar va jestlarni rulonli sovuq prokatlaydigan 
stanlar sifatida qo‘llaniladi. Bu stanlarning jo‘valarining yuritmasi guruhiy yoki 
individual bo‘lishi mumkin.
Prokat ishlab chiqarish uchun prokatlash sexlariga turli tipdagi va turlicha 
mo‘ljallanishli stanlar o‘rnatiladi, ular shartli ravishda bir nechta guruhlarga 
ajratiladi.
Tayyorlanmali stanlar: blyuminglar, slyabinglar, uzluksiz tayyorlanmali 
stanlar. Blyuminglar va slyabinglar – siquvchi yirik stanlar bo‘lib, jo‘valarining 
diamtri 800 - 1 500 mm ni tashkil qiladi, ularda prokatlash reversiv rejimda 11-
15 marta o‘tish bilan olib boriladi. Qoidaga ko‘ra, bu bir katakli stanlar bo‘lib, 
to‘g‘ri burchakli tayyorlanma (slyab) va kvadrat tayyorlanma (blyum) 
ko‘rinishidagi katta o‘lchamli tayyorlanmalarni ishlab chiqarish uchun 
mo‘ljallangan. Blyuminglar bir katakli ikki jo‘vali va ko‘p katakli, reversiv va 
uzluksiz bo‘ladi. Blyumlar va slyablarni prokatlash uchun tayyorlanmali stanlar 
sifatida bir katakli ikki jo‘vali reversiv blyuminglar ko‘proq keng tarqalishga 
ega bo‘lgan. Jo‘valarning diametriga bog‘liq ravishda shartli ravishda katta 
blyuminglar (1 100 - 1 500 mm), o‘rtacha blyuminglar (900 - 1000 mm), kichik 
blyuminglar yoki siquvchi stanlar (800 - 900 mm) ajratiladi. Uzluksiz 

Download 6,57 Mb.