Prokatlashda deformatsiya o‘chog‘i

11 
1.4 - rasm. Deformatsiya o‘chog‘i 
Eksperimental izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, deformatsiya o‘chog‘ining 
haqiqiy chegarasi AA’ va BB’ kesishishi bilan mos kelmasligi mumkin. Masalan, 
plastik deformatsiya M chiziqdan boshlanib, N chiziqda tugashi mumkin. M va N 
chiziqlari orasidagi tuzilgan qism fizik deformatsiya o‘chog‘i haqiqiydir. Fizik 
deformatsiya o‘chog‘ining darajasi geometrik deformatsiyaga qaraganda ko‘proq. 
Polosaning bir qismi deformatsiya o‘chog‘iga yuz tutadi lekin usha vaqtning o‘zida 
deformatsiyaga uchramaydi, buni tashqi yoki qattiq joyi deb ataladi.
Geometrik deformatsiya o‘chog‘iga mansub asosiy tushunchalar bilan 
tanishib chiqamiz, AB yoyini kontakt yoyi yoki ushlab qolish yoyi deb ham 
atashadi, unga mos keladigan markaziy burchak a-kontakt burchagi yoki ushlab 

12 
qolish burchagi deyiladi. Kontakt yoyining gorizontal proyeksiyasi (AB qism) 
deformatsiya o‘chog‘ining uzunligi deb qabul qilinadi 𝑙
𝑑
1.4 - rasmning pastki 
qismida polosaning jo‘valar yuzasining gorizontal proyeksiyasiga teginishi shtrix 
bilan ko‘rsatilgan - kontakt yuzasi 𝐹
𝑘
. 
Deformatsiyaning geometrik shartlarining eng muhim xarakteristikasi bu 
deformatsiya o‘chog‘i uzunligining polosaning o‘rtacha qalinligiga nisbatidir: 
𝑙
𝑑
/ℎ
𝑐𝑝
. Bu ko‘rsatkich ba’zida - koeffitsiyent omili (yoki faktor omili) prokatlash 
jarayonini analiz qilishda keng qo‘llaniladi. Polosaning o‘rtacha qalinligi 
deformatsiya o‘chog‘ida o‘rta arifmetik sifatida aniqlanadi. 
ℎ
𝑐𝑝
= (ℎ
0
+ ℎ
1
)/2, (1.1) 
(1.1) ifoda nisbatan soddaroq hisoblanadi, lekin yetarlicha aniq emas, chunki 
polosaning qalinligi deformatsiya o‘chog‘i davomida ( AB va A’B’ qism bo‘ylab 
emas) aylana bo‘yicha o‘zgaradi. Deformatsiya o‘chog‘ida polosaning haqiqiy 
o‘rta qalinligi (1.1) formuladan aniqlanganidan biroz kamroq. Agar kontakt yoyini 
parabola bilan almashtirsa, shunda formula olinadi. 
ℎ
𝑐𝑝
= (ℎ
0
+ ℎ
1
)/3, (1.2) 
Shu bilan birga 
ℎ
𝑐𝑝
aniq qiymati ushbu formulani beradi: 
ℎ
𝑐𝑝
= √ℎ
0
ℎ
1
. (1.3) 
𝑙
𝑑
/ℎ
𝑐𝑝
parametri ko‘ndalang kesimda deformatsiya o‘chog‘ining geometrik 
shartlarini ifodalaydi. Deformatsiya o‘chog‘ini ifodalashda 𝑏
𝑐𝑝
/𝑙
𝑑
nisbati xizmat 
qiladi. Bu yerda 
𝑏
𝑐𝑝
−polosaning deformatsiya o‘chog‘ida o‘rtacha qalinligi, 
ba’zida 𝑏
𝑜
/𝑙
𝑑
nisbati ishlatiladi.

13 
Kalibrlar bilan prokatlashda deformatsiyaning geometrik shartlari tabiiyki, 
kalibrning shakliga bog‘liq. 
Bo‘ylama prokatlashda plastik deformatsiyaga ishlov beriladigan 
materialning birdaniga butun hajmi emas, balki uning jo‘valarning yaqinida 
joylashgan – deformatsiya o‘chog‘i deb ataladigan qismigina tortiladi. 
Geometrik deformatsiya o‘chog‘i va amaldagi deformatsiya o‘chog‘i farqlanadi.
 
1.5-rasm. Prokatlashda deformatsiya o‘chog‘ining geometryasi: 1- 
deformatsiya o‘chog‘ining geometryasi; 2-riyal deformatsiya o‘chog‘ining 
chiqishdagi birikan soxasi; 3- riyal deformatsiya o‘chog‘ining chiqishdagi 
birikan soxasi 

14 
Geometrik deformatsiya o‘chog‘i (1.5 rasm) – bu prokatlanadigan 
metallning prokatlash stanining jo‘valari orasida, metallning jo‘valarga kirish 
tekisliklari orasida (ad soha) va metallning jo‘valardan chiqish tekisliklari 
orasida (bc soha) bo‘lgan hajmidir (abcd soha), Biroq plastik deformatsiya 
kirish va chiqish tekisliklariga tutash zonalarga ham tarqalishi sababli, 
metallning geometrik deformatsiya o‘chog‘i va tutash zonalarni o‘z ichiga 
oladigan hajmi amaldagi deformatsiya o‘chog‘i deb ataladi. 
U bo‘ylab deformatsiyalanadigan metall jo‘valar bilan kontaktga 
kirishadigan ab yoy qamrab olish yoyining uzunligini belgilaydi. ab qamrab 
olish yoyiga mos keladigan a markaziy burchak – qamrab olish burchagi deb 
ataladi. Deformatsiya o‘chog‘ining gorizontal o‘qqa proeksiyasi -l
d
– 
deformatsiya o‘chog‘ining uzunligi deb ataladi. Shunday qilib, prokatlashda 
geometrik deformatsiya o‘chog‘ining shakli a qamrab olish burchagi, 
kesimning N
0
 va N
l
 balandliklari, l
d
deformatsiya o‘chog‘ining uzunligi va V
0
va 
V
l
 – polosaning boshlang‘ich va oxirgi kengligi bilan tavsiflanadi.
α qamrab olish burchagi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi: 
𝑐𝑜𝑠𝛼 = 1 −
𝛥𝐻
𝐷
, (1.4) 
bu yerda ΔN = N
0 
– N
1
–  prokatlashda absolyut siqish; D = 2 R -  jo‘vaning 
diametri. 
Kichik burchaklarda 
𝛼 ≈ √
𝛥𝐻
𝑅
deb qabul qilish mumkin. 
Shunda deformatsiya o‘chog‘ining uzunligi quyidagi formula bo‘yicha 
aniqlanadi: 
𝑙
𝑑
= √𝑅𝛥𝐻. 
(1.5) 

15 

Download 6,57 Mb.