290
boʻlsa, VT1 va VT2 tranzistorlarlarning emitter toklari qiymatlari ortadi.
Natijada, emitter toki orttirmasi
Δ
I
E
hosil
boʻladi va u DK yelkalari
orasida teng taqsimlanadi, kollektorlar potensiallari bir xil qiymatga
oʻzgaradi. Natijada, bu holda, ham
U
CHIQ
=0
boʻladi.
Real DKlarda
R
K1
≠ R
K2
boʻlgani uchun
chiqishda kuchlanish hosil
boʻladi. Sinfaz signallar uchun kuchaytirish koeffitsiyenti
K
USF
ni
hisoblaymiz. DK da
R
E
rezistor tok
boʻyicha ketma-ket manfiy TA hosil
qiladi, tok orttirmasi esa, unda manfiy TA signalini hosil qiladi. Demak,
K
USF
manfiy TAli kuchaytirgich kaskad uchun yozilgan oddiy formula
bilan hisoblanishi mumkin. DKda
R
E
rezistor emitter zanjirlar uchun
umumiy
boʻlgani uchun
R
E
oʻrniga 2
R
E
ishlatish kerak, ya’ni
E
K
E
K
E
K
USF
R
R
R
R
R
R
K
2
2
2
2
1
∆
=
−
=
. (10.10)
Amalda sinfaz signal ishchi signaldan minglarcha marta katta
boʻlgani sababli,
K
USF
<<1
boʻlishiga intiliniladi. Buning uchun
R
E
qiymati oshirilishi kerak. Lekin IMSlarda katta nominalli rezistorlarni
hosil qilish maqsadga muvofiq emas. Shuning uchun
R
E
rezistor
oʻrniga
katta nominalli rezistorning elektron ekvivalentidan foydalaniladi.
Bunday ekvivalent
boʻlib oʻzgaruvchan tokka qarshiligi bir necha
MOmni tashkil etuvchi BTG xizmat qiladi.
Monolit IMSda kollektor qarshiliklari tarqoqligi
Δ
R
K
yo 3 % dan
ortmaydi. Baholash uchun,
R
K
larning
qiymat
boʻyicha katta va kichik
tomonga
ogʻishi bir xil, lekin ishoralari bilan farq qiladi (eng noxush
holat) deb hisoblaylik. Unda
R
K
=5 kOm,
R
E
=1 MOm
boʻlganda,
K
USF
≈0,3·10
-3
tashkil etadi. Shunday qilib, masalan, agar sinfaz signal
amplitudasi 1 V
boʻlsa, berilgan
K
USF
da DK chiqishida 0,3 mV ga teng
yolgʻon signal paydo boʻladi. Demak, bu holda, kuchaytirish haqida
emas, balki sinfaz signalni
soʻndirish haqida gapirish oʻrinli boʻladi.
DK
simmetrik
boʻlgani
sababli kirish signali
U
KIR
E
Oʻlar orasida
teng taqsimlanadi: ularning birida kuchlanish 0,5·
U
KIR
qiymatga ortadi,
ikkinchisida esa shu qiymatga kamayadi.
U
KIR1
kuchlanishi ortsin,
U
KIR2
esa, kamaysin. Bunda VT1 tranzistorning emitter va kollektor toklari
musbat orttirma, VT2 tranzistorning mos toklari esa – manfiy orttirma
oladi. Natijada, chiqish kuchlanishi hosil
boʻladi
)
(
2
2
1
1
K
K
K
K
CYIQ
R
I
R
I
U
⋅
∆
−
−
⋅
∆
=
.
291
Emitter toklarining
oʻzgarishi zanjirlar uchun umumiy
R
E
rezistorda manfiy TA signalini tashkil etuvchi
)
(
2
1
E
E
E
E
I
I
R
U
∆
−
∆
=
∆
orttirma hosil qiladi.
Agar DK ideal simmetrik
boʻlsa,
2
1
E
E
I
I
∆
=
∆
va
Δ
U
E
=0.
Natijada, emitterlar potensiali
oʻzgarmas qoladi va DK uchun
manfiy TA signali mavjud
boʻlmaydi. Shu sababli DKning kuchlanish
boʻyicha kuchaytirish koeffitsiyenti TAsiz UE ulangan kaskad uchun
ilgari yozilgan ifoda bilan aniqlanadi
11
21
h
R
h
I
R
K
K
T
E
K
U
−
=
=
ϕ
α
. (10.11)
≈
α
1,
R
K
=5 kOm,
I
E
=1 mA,
T
ϕ
= 0,025 V
-1
boʻlganda,
K
U
= - 200
boʻladi.
Amalda DKning to
ʻrt xil ulanishidan foydalaniladi: simmterik
kirish va chiqish; simmetrik kirish va no
simmetrik chiqish; nosimmetrik
kirish va simmetrik chiqish; nosimmetrik kirish va chiqish.
Simmetrik kirishda signal manbai DK kirishlari orasiga
(tranzistorlar bazalari orasiga) ulanadi. Simmetrik chiqishda yuklama
qarshiligi DK chiqishlari orasiga (tranzistorlar kollektorlar orasiga)
ulanadi.
Nosimmetrik kirishda signal manbai DKning bitta kirishi va
umumiy shinasi orasiga ulanadi. Nosimmetrik chiqishda yuklama
qarshiligi tranzistorlardan birining kollektori va umumiy shina
oraligʻiga
ulanadi.
DKning kuchaytirish koeffitsiyenti kirish signal
berish usuliga,
ya’ni kirish simmetrik yoki nosimmetrikligiga
bogʻliq emas.
Nosimmetrik chiqishda yuklama bir elektrodi bilan
tranzistorlardan birining kollektoriga, boshqa elektrodi bilan esa,
umumiy shinaga ulanadi. Bu holda,
K
U
simmetrik chiqishdagiga
nisbatan 2 marta kichik
boʻladi.
Nosimmetrik kirish va chiqishda, agar kirish signali DK
chiqish
signali olinadigan yelka kirishiga berilgan
boʻlsa, bu holda,
kuchaytirishga DKning faqat bir yelkasi ishlaydi. Agar kirish signali
DKning bir yelkasiga berilgan
boʻlsa-yu, chiqish signali boshqa yelka
292
chiqishidan olinsa, birinchi holdagidek
K
U
ga ega
boʻlgan,
inverslanmagan signal olinadi. Agar chiqish signali har doim berilgan
bitta chiqishdan olinsa, DK kirishlariga «inverslaydigan» va
«inverslamaydigan» degan nom beriladi.
Nosimmetrik kirish va chiqishli kaskad namunasi 10.8
- rasmda
keltirilgan. Bunda foydalanilmaydigan kirish kuchlanishi
oʻzgarmas
sathli qilib olinadi, masalan, umumiy shinaga ulanadi. Agar kirish
signali
U
KIR1
ga berilsa, chiqishda inverslanmagan signal olinadi.
Demak,
U
KIR1
inverslamaydigan kirish,
U
KIR2
esa – inverlaydigan kirish
boʻladi.
