285
Bu ifodadan 10.3-rasmda keltirilgan sxemada kirish va chiqish
toklarining qaytarilishi 10.4-sxemadagiga qaraganda yuqoriroqligi
koʻrinib turibdi.
Qator integral sxemalarda tayanch toki
I
1
(
I
2
<<
I
1
) qiymati katta
boʻlgan kichik tokli BTGlar talab etiladi. Ushbu hollarda
sodda
BTGning takomillashgan sxemasidan foydalaniladi (10.5-rasm).
Bu sxema tok transformatori sxemasi deb ataladi. Uning uchun
2
1
2
BE
BE
E
E
U
U
R
I
−
=
;
R
I
Е
U
M
BE
1
1
−
=
(10.4)
ifoda oʻrinli.
Ideallashtirilgan
oʻtish VAX (9.1) dan foydalanib,
)
/
ln(
0
1
1
I
I
U
T
BE
ϕ
=
;
)
/
ln(
0
2
2
I
I
U
T
BE
ϕ
=
(10.5)
yozish mumkin.
(2.4) va (2.5) ifodalardan
R
I
U
E
R
I
BE
M
E
T
2
1
2
ln
−
=
ϕ
(10.6)
hosil qilamiz.
I
2
tokning berilgan qiymati asosida (2.6) dan foydalangan holda
R
E
rezistorning qarshiligini topish mumkin
R
I
U
E
I
I
R
BE
M
T
E
2
1
2
2
ln
−
=
ϕ
. (10.7)
Ushbu
sxema soddaligiga qaramasdan, temperat
ura boʻyicha
barqarorlikni yaxshi ta’minlaydi, chunki
R
E
rezistor orqali manfiy TA ga
ega. Hisoblashlardan temperatura bir gradusga
oʻzgarganda tokning
nobarqarorligi
∆I
2
=2,5 mkA ni tashkil etishi ma’lum. Bundan tashqari,
R
E
=1 kOm (statik qarshilik)
boʻlganda BTGning dinamik qarshiligi
1 MOmga yaqin
boʻladi.
O
ʻzgarmas kuchlanish sathini siljituvchi sxema,
koʻp
kaskadli
oʻzgarmas tok kuchaytirgichlarda kaskadlarni kuchlanish boʻyicha
oʻzaro muvofiqlashtirishda keng qoʻllaniladi. Bunday sxemalar
sath
translyatorlari
deb ham ataladi. Ular navbatdagi kaskad kirishidagi
286
signalning
oʻzgarmas tashkil etuvchisini siljitishi va oʻzgaruvchan
tashkil etuvchisini buzmasdan uzatishi kerak.
Eng sodda sath siljituvchi sxema
boʻlib emitter qaytargich xizmat
qiladi. Uning chiqish (emitter) potensiali sathi baza potensiali sathidan
U
*
kattalikka past
boʻlib, signal
≈
U
K
1 koeffitsiyent bilan uzatiladi.
U
*
kattalik ochiq
oʻtish kuchlanishi deb ataladi. Gap
shundaki,
normal tok rejimida (
toʻgʻri toklar
I
=10
-3
÷10
-4
A
oraligʻida boʻlganda),
kremniyli
p–n
oʻtishdagi kuchlanish 0,65÷0,7 V boʻladi. Mikrorejimda
esa (toklar
I
=10
-5
÷10
-6
A
boʻlganda), kuchlanishning mos oʻzgarishlari
0,52÷0,57 V
boʻladi.
Shunday qilib, toklar diapazoniga
bogʻliq holda toʻgʻri
kuchlanishlar biroz farq qiladi, lekin diapazon
oraligʻida ularni
oʻzgarmas deb hisoblash va parametr sifatida olish mumkin. Xona
temperaturasi uchun normal rejimda
U
*
=0,7 V, mikrorejimda esa
U
*
=0,5
V deb qabul qilingan.
Agar kuchlanish sathini 2
U
*
martaga
pasaytiirish kerak
boʻlsa, u
holda, kuchlanish qaytargichning emitter zanjiriga
toʻgʻri siljitilgan diod
ulanadi.
Kuchlanish sathi
U
*
ga marta
boʻlmagan miqdorda siljitilishi zarur
boʻlsa, BTGdan foydlanishga asoslangan sath siljituvchi universal
sxemadan foydalaniladi. Bu sxema 10.6-rasmda keltirilgan.
Sxemada BTG VT tranzistor emitter zanjiriga
ulangan
boʻlib,
uning bazasi avvalgi kaskad chiqishi bilan bevosita ulangan. VT
tranzistorning emitter potensiali
I
0
·
R
qiymatga pasayadi. Natijada, A
nuqtaning potensiali qanday
boʻlishidan qat’i nazar, B nuqtaning
potensiali
0
RI
U
U
U
BE
A
B
−
−
=
. (10.8)
Berilgan
U
A
da
U
BE
ning
qiymati
I
0
tok qiymatiga mos
boʻladi va
Natijada,
R
ning shunday qiymatini tanlash mumkinki,
U
B
ning qiymati
avvaldan belgilangan qiymatga mos
boʻlsin.
287
10.6-rasm.
Kuchlanish sathini siljituvchi universal sxema.
Sxemaning chiqishidagi signal (B nuqta) kirishdagi (A nuqta)
signalni qaytarishiga ishonch hosil qilish qiyin emas. (2.8) ifoda asosida
I
0
=const
boʻlgani uchun
BE
B
A
U
U
U
∆
−
∆
=
∆
boʻladi. Baza potensialining oʻzgarishi
U
BE
qiymatini
oʻzgartira
olmaydi, chunki tranzistor emitteri potensiali amalda shu ondayoq baza
potensiali
oʻzgarishiga mos keladi. Natijada,
BE
U
∆
=0 va
B
A
U
U
∆
=
∆
boʻladi. BTGning dinamik qarshiligi
R
i
=∞ boʻlsagina, yuqoridagi ifoda
oʻrinli boʻladi.
R
i
ning qiymati odatda, 100 kOm÷1 MOm,
R
esa
1÷2 kOm
boʻladi. Shuning uchun signal uzatish koeffitsiyenti birga
yaqin
boʻladi.
