X BOB RAQAMLI-ANALOG VA ANALOG-RAQAMLI OʻZGARTIRGICHLAR 10.1. Umumiy ma’lumotlar Operatsion kuchaytirgich (OK) deb, analog signallar ustidan turli
amallarni bajarishga mo
ʻljallangan, differensial kuchaytirish prinsipiga
asoslangan, kuchlanish bo
ʻyicha katta kuchaytirish koeffitsiyentiga ega
boʻlgan (
K U =10
4
÷10
6
) integral o
ʻzgarmas tok kuchaytirgichiga aytiladi.
Bunday amallarga qo
ʻshish, ayirish, koʻpaytirish, boʻlish, integrallash,
differensiallash, masshtablash kabi matematik amallar kiradi. Hozirgi
kunda OKlar analog va raqamli qurilmalarda kuchaytirish, cheklash,
ko
ʻpaytirish, chastotani filtrlash, generatsiyalash, signallarni barqa-
rorlashda qo
ʻllanilib kelmoqda. Buning uchun OKlarga musbat va
manfiy teskari aloqa (TA) zanjirlari kiritiladi. TA zanjirlari yordamida
OKlar yuqorida qayd etilgan
amallarni (
operatsiyalarni ) bajaradilar.
Qurilmalarning nomi ham shundan kelib chiqadi.
OKning elektr sxemalarda keltiriladigan shartli belgisi 10.1-a
rasmda ko
ʻrsatilgan boʻlib, uning tarkibidagi ulanish elektrodlari,
umumiy shina va tashqi tahrirlovchi elementlar ko
ʻrsatilmaydi.
OKlarning standart grafik belgilanishi 10.1 – b rasmda ko
ʻrsatilgan.
Sxemada kuchlanish manbaiga ulanish elektrodlaridan tashqari,
kuchaytirgichning talab etilgan logarifmik ACHX ko
ʻrinishini
shakllantiruvchi chastotani korreksiyalovchi elektrodlar ham ko
ʻrsatil-
gan.
OK ikkita kirishga ega:
inverslaydigan (aylana yoki “-” ishora
bilan belgilangan) va
inverslamaydigan . Agar signal OKning
inverslaydigan kirishiga berilsa, u holda, chiqishdagi signal 180
0
ga
siljigan, ya’ni inverslangan bo
ʻladi. Agar signal OKning
inverslamaydigan kirishga berilsa, u holda, chiqishdagi signal kirish
signali bilan bir xil fazada bo
ʻladi.
OKda ikki qutbli (yo 3 V... yo 20 V) kuchlanish manbai
qo
ʻllaniladi. Bu manbalarning ikkinchi qutblari, odatda,, kirish va
chiqish signallari uchun umumiy shina bo
ʻlib hisoblanadi va koʻp
hollarda OKga ulanmaydi.
280
a)
b)
10.1-rasm. OKning shartli (a) va standart grafik (b) belgilanishi.
OKlar o
ʻz xususiyatlariga koʻra ideal kuchaytirgichlarga yaqin.
