0 ‘zan tubi oqiziqlarini hisoblashda qoilaniladigan asboblar-
ning turlari juda ko‘p. Ularga Glushkov, Goncharov, Apollov bato-
metrlarini misol qilib keltirish mumkin.
Tog‘ daryolarida o‘zan tubi oqiziqlarini o ‘rganishda Shamov
batometri va setka batometrlar ham qoilaniladi.
7.3. Muallaq oqiziqlar sarfini o ich a sh va oqimini hisoblash
Yuqoridagi mavzularda qayd etilganidek, daryolaming loyqa
oqiziqlari ikki turda boiadi. Shunga b o g iiq holda ulami o ich ash
va hisoblash usullari ham turlichadir.
Ushbu mavzuda muallaq
hamda o ‘zan tubi oqiziqlari sarfini o ich ash , oqiziqlar oqimini
hisoblash usullari yoritiladi.
Daryolaming loyqa oqiziqlarini o ic h ash va hisoblashdan
asosiy maqsad suv xo‘jaligi
inshootlarini loyihalash, qurish va
ularni ekspluatatsiya qilishda zarur b o ig a n tegishli m a’lumotlar
bilan ta’minlashdir. Shu maqsadni amalga oshirish uchun oqiziqlar
oqimi hisoblanadi, ulaming yil davomida va yillararo o ‘zgarish
qonuniyatlari o'rganiladi.
Daryolar loyqa oqiziqlarining asosiy
tashkil etuvchilaridan biri
muallaq oqiziqlar muntazam ravishda, reja asosida o ic h ab
boriladi. O lch ash lar soni yil davomida tekislik daryolarida 20 dan
kam, tog‘ daryolarida esa 30 dan kam bo lm asligi kerak. Daryolar
da to lin su v va toshqin davrlarida o lchash lar soni k o ‘paytiriladi.
Kam suvli davrda esa har oyda, kamida,
bir marta olchanishi
zarur.
Daryolarda muallaq oqiziqlami o ic h ash vaqtida, albatta, suv
sarfi ham o lch anad i. Suv sarfini o ic h ash vaqtida qanday ishlar
bajarilsa, muallaq oqiziqlami oichash vaqtida ham shu ishlami
bajarish zarur b o ia d i. Bunda yuqoridagilarga qo‘shimcha
suvning
loyqaligidan namuna olinadi. Namuna olish vaqtida quyidagi
usullar qoilan ilishi mumkin:
1. Nuqta usuli;
2. Y ig in d i usuli;
3. Integratsion usul.
Yuqoridagi usullam i q o ilash
jarayonida daryo suvidan
quyidagi tartibda 4 m arta namuna olinadi:
145
1. Muallaq oqiziqlar sarfini hisoblash uchun olinadigan na-
muna;
2. Jonli kesmada belgilangan doimiy nuqtadan olinadigan na-
muna;
3. Oqiziqlarning yirikligini aniqlash maqsadida olinadigan na-
muna;
4. Suv o'lchash postida olinadigan namuna.
Muallaq
oqiziqlarni hisoblashda, asosan, quyidagi ikkita usul
qo'llaniladi:
1) analitik usul;
2) grafik usul.
Bu usullaming har birini qo'llashdan oldin, birinchi navbatda,
oldingi mavzularda keltirilgan quyidagi ifoda yordamida daryo
suvining loyqaligi (p) hisoblanadi:
P = V 1 ° 1 , g V .
