|
Gidrome triy a
Pdf ko'rish
|
| bet | 77/120 | | Sana | 08.02.2024 | | Hajmi | 46,03 Mb. | | #153044 |
Bog'liq 28. Gidrometriya. Xikmatov F6.2-jaih'al
Tiklangan kundalik suv sarflari
____
K u n
1
11
111
IV
V
VI
VII
Vlll
IX
X
XI
XII
I
14.6
10.3
12,7
27.8
40.5
49,7
36.7
22.3
14.6
9.5
8.6
9.5
2
14.1
10,3
17.7
28.9
37.5
49.7
37,5
21,7
13.5
9,5
8.6
8.6
3
15,7
10,3
12 7
30.7
39,5
47.5
36,0
22.3
13.5
9.05
8.15
7,70
4
15.7
11,1
12,7
31.5
41.5
49.7
34,5
22.3
13.5
9,05
7,7
9.5
5
15,7
10.3
13.1
36.0
43,5
45.5
31,5
21.2
13.1
9.5
8,6
8.6
6
15.7
10.3
13,5
41.5
41.5
44.5
31.5
20.6
13,1
9,05
8.6
7.70
7
15,7
1 l.l
13.5
45.5
17,5
43.5
30.7
21.2
12.7
9.05
8.6
7.25
8
14.1
10.3
13.5
45.5
36.0
43.5
28.9
20.!
12,3
9.05
8.15
7.70
9
15.7
10.3
13.5
42.5
33.7
43.5
27.8
20.1
11.9
8.6
8.15
9.5
10
15.7
10.7
13.5
41.5
33.0
41.5
27.2
20.1
11.9
8.6
7.7
9.9
i 1
15.7
1 l.l
13.1
43,5
32,2
41.5
27.8
19,0
11.9
8,6
8.6
11.1
12
15,7
11.1
13.1
55.2
33.7
40.5
27.8
19.0
11,9
8,60
8.60
9.5
13
13.1
15.1
12,7
60.5
37.5
37,5
26.7
19.0
11.9
8.6
8.6
10.7
14
14,1
11.1
12.7
54 J
37,5
37.5
26.7
17,9
11.9
8,6
9.05
19.0
15
12.3
17.9
12,7
53.0
35.2
36,7
26.7
17.9
11,5
8,15
8.6
15.7
16
13.7
15.7
12.7
49.7
35.2
36.0
26.7
17.9
11.5
9.05
8,15
12..7
17
12.3
15,1
13,1
46.5
37.5
35,2
26.1
16.8
11.1
9.5
7.7
1 l.l
18
11,9
1.5.7
13.1
48.6
42.5
.33.0
25.6
16.8
1 l.l
10.3
7.70
9.90
l‘>
11.9
15.7
14.1
45.5
47.5
33,0
25.6
16.8
11.1
9.5
7.7
9.5
30
11,5
15.7
14.6
41,5
47,5
35.2
36.0
16.2
11.1
9.5
7.25
9.05
21
11.9
19.5
24,5
43.5
49.7
37,5
26,7
16.8
10,7
9.5
7.25
8.60
11,1
16,8
23,4
46.5
61.5
40,5
27,8
16.2
10.3
8,60
7.25
8.60
21
11,1
15,7
22.3
43.5
59,5
39.5
25.6
15,7
10 3
8.6
6.8
8.6
2-1
I I I
15.7
23,9
40.5
51.9
39,5
24.5
15.7
9.9
8,15
6.80
8.6
25
11,9
14.6
30.7
37 J
46,5
40.5
24,5
15,1
9.9
8.15
6.80
8.15
26
11.5
14.6
31.5
45.5
45.5
41,5
23.4
15.5
9.9
7.7
6.8
7.70
11,1
14.6
27.8
45.5
44,5
42.5
23.4
15,1
9.9
7,7
6.35
7.7
.’K
10.7
12:7
25,6
43.5
43.5
39,5
23.4
14.6
9,5
7.7
6.35
7.7
'<)
10,7
25.0
41.5
45.5
37.5
22.8
14.6
9,5
7.7
10.3
7.25
III
I I .1
24.5
37.5
45.5
36.0
22.8
14.0
9,5
7.7
7.70
7.70
U
10.3
25.0
45,5
22,3
14.1
8.15
8,15
Yuqorida keltirilgan tiklangan kundalik suv sarflari jadvali
n'rganilayotgan daryo uchun gidrologik yilnomaning tarkibiy qis-
nnni tashkil etadi.
6.5. Xarakterli suv sarflarini aniqlash va
daryo oqimini hisoblash
Ma’lumki, daryolarda suv sarfi turli omillarga bog‘liq holda
viit|l ho'yicha o'zgarib turadi. Ana shu o ‘zgarishlami m a’lum vaqt
• 'inlu|lari, aniqrog‘i, o ‘rtacha o ‘n kunlik (dekadali), o'rtacha oylik
135
o ‘rtacha yillik, yil davomidagi eng katta va eng kichik suv
s a rfla rin i
aniqlash muhim amaliy ahamiyatga ega.
0 ‘rtacha o ‘n
kunlik (dekadali), o ‘rtacha oylik, o ‘rtacha yillik, y il davomidagi
eng
katta va eng kichik suv sarflari umumiy nom bilan xarakterli
suv sarflari deb ataladi.
Xarakterli suv sarflarining qiymatlari yuqorida keltirilgan
tiklangan kundalik suv sarflari jadvali m aium otlari asosida aniqla
nadi. O iganilayotgan daryo uchun aniqlangan xarakterli suv sarf
larining qiymatlari 6.3-jadvalda keltirilgan.
6.3-jadval
Xarakterli suv sarflari
O v i a r
i
II
m
IV
V
VI
VI;
VIII
IX
X
XI
xa
?
15 2
50.5
15.1
37.1
38.4
45 8
32.2
21.2
s 5.0
9.0
H.2
S.5
u
13.1
140
13 I
* S.S
3Sj>i!
36.6
27.5
I7.7
31.5
9.0
S I
H 8
111
II.!
15.3
2>S
42.5
18.0
39,1
24.3
15.2
9.9
7.24
8.06
Max
15 7
1V.5
31.5
60.5
61.5
4---7
*7.5 2
.
2.3
14.6
10.5
10.3
?•}.!>
Min
So.3
10..5
127
27 .X
32.3
35.0
22$
11.1
<1.5
7.7
6.35
7.25
OH.
15 1
13.1
17.0
43 f
-+2.2
40 6
T? 0 i
11.4
8.9
7 lan, o ‘rtacha oylik suv sarflarining qiymatlaridan foydalanib, oylik
oqim hajmlari
(W j)
quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi:
W t = a • Tt , m3 ,
bu yerda: Qj - o'rtacha oylik suv sarfi; Tr oydagi sekundlar soni.
Hisoblangan oylik oqim hajmlari esa o itach a yillik suv sarfi
( Q ) ni quyidagi ifoda yordamida aniqlashga imkon beradi:
-
* *
Q
T> ' c
bu yerda Ty - yildagi sekundlar soni.
Suv sarflarining yil davomidagi ekstremal, y a’ni eng katta va
eng kichik qiymatlari ham «Tiklangan kundalik suv sarflari» jadva-
lini tahlil qilish natijasida aniqlanadi. Yuqoridagi 6.2-jadvaldan
ko‘rinib turibdiki, suv sarfining minimal qiymati 6,35 m3/s ga teng
b o iib , 27- va 28-noyabrda kuzatilgan b o is a , maksimal qiymati esa
61,5 m 3/s ga teng b o iib , 22-aprelga to ‘g ‘ri keladi.
136
Sinov savollari va topshiriqlar:
1.
Dary’o oqimining ta ’rifini eslang.
2.
Suv sarfi egri chizig ‘ini tuzishdan asosiy maqsad nim a?
3.
Bog'lanishlarni eng yuqori suv sathlargacha davom
t’ttirishda qanday usullardan foydalaniladi?
4.
Deformatsiya hodisasi mavjud bo'lgan daryolarda suv
sarfi va suv sathlari orasidagi bog'lanishni tuzishda qanday
usullar qo ‘llaniladi?
5.
Statut usulining mohiyatini tushuntirib bering.
6.
Qishki davr uchun daryo oqimini hisoblashda qanday
usullardan foydalanish mumkin?
7.
Qishki o 'tish koeffisiyenti qanday hisoblanadi?
(V.
Qishki vaqtinchalik suv sarfi egri chizig'i grafigi qanday
daryolarda qo 'llaniladi?
V.
Suv sarfining ta ’rifini ayting.
/ 0. Suv sarjining o ‘Icham birligini eslang.
11. Oylik oqim hajmini hisoblash ifodasini bilasizmi?
12. Yilliy oqim hajmi qanday aniqlanadi?
13. O ‘rtacha yilliy suv sarfi qanday aniqlanadi?
14. Suv sarfi ma ’lum bo ‘Isa, ko ‘ndalang qirqimdagi o ‘rtacha
tezlik qanday aniqlanadi?
15. Suv safri egri chizig 7 grafigini chizishda
qanday
niti 'lumotlardan foydalaniladi?
If). Kundalik suv sarfining yillik jadvali, y a ’ni gidrologik
ytlnoma qanday tuziladi?
/ 7. Xarakterli suv sarflariga tavsif bering.
I
*i/r sarflari qanday aniqlanadi?
IV. Hisoblash ja d v a li qanday tuziladi?
Hisoblash jadvalining amaliy ahamiyatini eslang.
137
7-BOB. DARYOLARNING LOYQA OQIZIQLARI VA
ERIGAN MODDALARI OQIMINT 0 ‘RGANISH
Mazkur bobda O ‘zbekiston sharoitida eng muhim hisoblangan
quyidagi ilmiy va amaliy ahamiyatga ega b o ‘lgan masalalar
yoritiladi: daryolaming loyqa oqiziqlari oqimini va o ‘zan tubi yot-
qiziqlarini o ‘rganish, loyqa oqiziqlar oqimi to‘g ‘risida umumiy
m a’lumotlar, oqiziqlaming daryo o ‘zanida harakati, daryo suvlari-
ning minerallashuvi va erigan moddalar oqimi, muallaq va o ‘zan
tubi oqiziqlari, muallaq va o ‘zan tubi oqiziqlaridan namunalar
oladigan asboblar, muallaq oqiziqlar sarfini o ic h a sh va uni
hisoblash, o ‘zan tubi oqiziqlari oqimini hisoblash, oqiziqlar oqimi
ni gidrotexnik inshootlar va suv omborlari, tindirgichlardan foyda
lanib, yoki yig‘ma usulda hisobga olish, oqiziqlar va o ‘zan tubi
yotqiziqlari namunalarini laboratoriya sharoitida qayta ishlash:
birlamchi (postlarda) va statsionar laboratoriyalarda qayta ishlash
va boshqalar.
7.1. D aryolam ing loyqa oqiziqlari haqida umumiy m aium otlar
Daryolar havzalarida suv eroziyasi tabiiy holda kechishi, inson
omili ta ’sirida jadallashishi yoki susayishi mumkin. Shu holatni
hisobga olib, suv eroziyasini
uning jadalligiga bog‘liq holda
quyidagicha tasniflash mumkin:
- m e’yordagi eroziya yoki tabiiy geologik eroziya;
- jadallashgan eroziya yoki antropogen eroziya.
|
| |
