|
I.BOB. XXI ASR AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA RIVOJLANISH TARIXI
|
| bet | 3/10 | | Sana | 04.12.2023 | | Hajmi | 113,64 Kb. | | #110663 |
Bog'liq LOYIHA,KURS ISHII.BOB. XXI ASR AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA RIVOJLANISH TARIXI
Axborot texnologiyalari tarixi .
Axborot texnologiyalari (inglizcha: IT) — bu kompyuter tizimlari, dasturiy taʼminot, dasturlash tillari, maʼlumotlar, maʼlumotlarni qayta ishlash va saqlashni oʻz ichiga olgan tegishli sohalar toʻplami. Axborot texnologiyalari axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)ning bir qismini tashkil qiladi. Axborot texnologiyalari tizimi (IT tizimi) — odatda, axborot tizimi, aloqa tizimi yoki aniqrogʻi, kompyuter tizimi, jumladan, barcha apparat, dasturiy taʼminot va periferik jihozlar — cheklangan AT foydalanuvchilari guruhi va IT loyihasi tomonidan boshqariladigan tizim va odatda IT tizimini ishga tushirish va joriy etishni nazarda tutadi.
Garchi odamlar eng qadimgi yozuv tizimlari yaratilganidan beri maʼlumotlarni saqlash, olish, manipulyatsiya qilish va muloqot qilish bilan shugʻullangan boʻlsalar-da, zamonaviy maʼnoda axborot texnologiyasi atamasi birinchi marta 1958-yilda Garvard Business Review jurnalida chop etilgan maqolada paydo boʻlgan; mualliflar Garold J. Leavitt va Tomas L. Uisler “yangi texnologiyaning hali bitta aniq nomi yoʻq. Biz uni axborot texnologiyalari (IT) deb ataymiz”, deb sharhladilar. Ularning taʼrifi uchta toifadan iborat: ishlov berish texnikasi, qaror qabul qilishda statistik va matematik usullarni qoʻllash va kompyuter dasturlari orqali yuqori darajadagi fikrlashni simulyatsiya qilish.
Axborot texnologiyalari atamasi odatda, kompyuterlar va kompyuter tarmoqlarining sinonimi sifatida ishlatiladi, lekin u televizor va telefon kabi boshqa axborot tarqatish texnologiyalarini ham qamrab oladi. .Amaldagi saqlash va qayta ishlash texnologiyalariga asoslanib, IT rivojlanishining toʻrtta fazasini ajratish mumkin: mexanikgacha (miloddan avvalgi 3000-yildan miloddan avvalgi 1450-yilgacha), mexanik (milodiy 1450-yildan milodiy 1840-yilgacha), elektromexanik (milodiy 1840-yildan milodiy 1940-yilgacha) va elektron (1940-yildan hozirgi kungacha).
Axborot texnologiyalari, shuningdek, informatikaning bir tarmogʻi boʻlib, uni protsedura, tuzilma va har xil turdagi maʼlumotlarni qayta ishlashni umumiy oʻrganish sifatida aniqlash mumkin. Ushbu soha butun dunyo boʻylab rivojlanishda davom etar ekan, uning umumiy ustuvorligi va ahamiyati ham oshib bordi, bu davrda biz K-12 taʼlimida kompyuter fanlari bilan bogʻliq kurslarni joriy qilishni boshlaymiz.Kompyuter fanlari gʻoyalari birinchi marta 1950-yillardan oldin Massachusets Texnologiya Instituti (MIT) va Garvard universitetida tilga olingan, ular kompyuter sxemalari va raqamli hisoblarni muhokama qilishgan va oʻylashni boshlaganlar. Vaqt oʻtishi bilan axborot texnologiyalari va informatika sohasi murakkablashdi va koʻproq maʼlumotlarni qayta ishlashga qodir boʻldi. Turli tashkilotlardan ilmiy maqolalar chop etila boshlandi.Dastlabki kompyuterlarga nazar tashlaydigan boʻlsak, Alan Turing, J. Presper Ekkert va Jon Mauchli 1900-yillarning oʻrtalarida kompyuter texnologiyalarining asosiy kashshoflari hisoblangan. Ularga oʻzlarining ishlanmalari uchun bunday kredit berish, ularning harakatlarining aksariyati birinchi raqamli kompyuterni loyihalashga qaratilgan edi. Shu bilan birga, sunʼiy intellekt kabi mavzular koʻtarila boshlandi, chunki Tyuring oʻsha davr texnologiyasini shubha ostiga qoʻya boshladi.Qurilmalar ming yillar davomida hisoblashda yordam berish uchun ishlatilgan, ehtimol dastlab hisoblagich shaklida. Miloddan avvalgi I asrning boshlarida paydo boʻlgan Antikythera mexanizmi odatda eng qadimgi mexanik analog kompyuter va eng qadimgi maʼlum boʻlgan tishli mexanizm hisoblanadi. Taqqoslanadigan tishli qurilmalar Yevropada 16-asrgacha paydo boʻlmadi va faqat 1645-yilga qadar toʻrtta asosiy arifmetik amalni bajarishga qodir boʻlgan birinchi mexanik kalkulyator ishlab chiqildi.
Klapanli elektron kompyuterlar 1940-yillarning boshida paydo boʻla boshladi. 1941-yilda tugallangan elektromexanik Zuse Z3 dunyodagi birinchi dasturlashtiriladigan kompyuter edi va zamonaviy standartlarga koʻra toʻliq hisoblash mashinasi hisoblanishi mumkin boʻlgan birinchi mashinalardan biri edi. Ikkinchi jahon urushi paytida Colossus nemis xabarlarini shifrlash uchun birinchi elektron raqamli kompyuterni ishlab chiqdi. Garchi dasturlashtirilsa ham, u umumiy maqsadli emas edi, faqat bitta vazifani bajarish uchun moʻljallangan edi. Shuningdek, u oʻz dasturini xotirada saqlash qobiliyatiga ega emas edi; dasturlash ichki simlarni oʻzgartirish uchun vilkalar va kalitlar yordamida amalga oshirildi. Birinchi taniqli zamonaviy elektron raqamli saqlangan dastur kompyuteri 1948-yil 21-iyunda oʻzining birinchi dasturini ishga tushirgan Manchester Baby edi.
1940-yillarning oxirida Bell Laboratoriesda tranzistorlarning rivojlanishi energiya sarfini sezilarli darajada kamaytiradigan yangi avlod kompyuterlarini ishlab chiqishga imkon berdi. Savdoda mavjud boʻlgan birinchi saqlangan dasturli kompyuter Ferranti Mark I 4050 klapanni oʻz ichiga olgan va 25 kilovatt quvvat sarflagan. Taqqoslash uchun, birinchi tranzistorli kompyuter Manchester universitetida ishlab chiqilgan va 1953-yilning noyabrida ishga tushirilgan boʻlib, uning yakuniy versiyasida atigi 150 vatt quvvat sarflagan.Bundan 20-30 yillar ilgari “atom asri” boshlandi deyilgan bo’lsa, xozirgi kunda “EXM asri” deb aytiladi.Biz yangi “Informatika” fanining o’rgana boshlaymiz. “Informatika fanining kelib chiqishi, uning uch tarkibiy qismi algoritm, dastur va xisoblash vositalarini paydo bo’lishi va rivojlanishi bilan bog’liq. Kishilik jamiyatida xisoblash ishlari (podadagi mollar soni, ov natijasi, er o’lchash va hk.) boshlangan davrdayok qo’shish, ayirish kabi arifmetik amallardan, keyinchalik esa,ko’paytirish va bo’lishdan foydalanganlar. Bu amallar usha davrga taalukli bo’lgan algoritmlar asosida bajarilgan. Xisoblash ishlari uchun zarur bo’lgan axborot xajmini oshishi, qo’lning barmoqlaridan farqli o’laroq yangi turdagi xisoblash vositalarini yaratilishiga sabab bo’ladi. X1X asr oxiri, XX asr boshlarida fanlarning yangi yo’nalishlari va yangi fanlar paydo bo’lishi ishlov berish uchun zurur bo’lgan axborot xajmini keskin oshib ketishiga olib keladi. XX asr o’rtalarida yaratilgan axborotlarni avtomatik ishlov qurilmasi- elektron xisoblash mashinalari (EXM) lar katta xajmdagi axborotlarni saqlab turish va katta tezlikda ishlov berish imkoniyatlarini tug’diradi. Buning natijasida esa murakkab ilmiy – texnik masalalrni (atom energetikasi, kosmosni o’zlashtirish, ob - xavoni bashorati, ishlab chiqarishni avtomatlashtirilgan boshqarish, avtomatlashtirish loyixalash va xk.) echish ularni taxlil qilish mumkin bo’lib koldi. Demak qo’yilgan masalani to’g’ri echib olish uchun zarur bilim va maxorat (algoritm va usul), EXM tushinadigan dastur va EXM ning uzi bir butuning uch qismi, biz o’rganishimiz kerak fannining tarkibidir.Axborot kommunikatsiya texnologiyalari jadal rivojlanayotgan bugungi kunda informatika fanining rivoji va istiqbollari, bu fan oldida turgan dolzarb masalalar haqida talaba va o’quvchilarga o’z vaqtida ma’lumot yetkazish, bilim berish zamonaviy fan o’qituvchilari, ilmiy izlanuvchi olimlarning muhim vazifalaridir.Sababi fan shunchalik shiddat bilan rivojlanmoqdaki, agar bu bilimlar bugun talabalarga yetkazilmasa, ertaga eskirgan ma’lumotga aylanib qolishi hech gap emas. Shunday muhim vazifalarni amalga oshirishda ta’lim muassasalarida o’tkaziladigan ilmiy-amaliy anjumanlar ham muhim ahamiyat kasb etadi,ma’lumot tushuniladi. Tabiatni kuzata turib, insonlar bilan muloqotda bo‘lib, kitob va gazeta o‘qib, televizion ko‘rsatuvlarni kо‘rib axborot olamiz. Matematik olim axborotni yanada kengroq tushunadi. U axborot qatoriga fikr yuritish orqali xulosa chiqarish natijasida hosil bo‘lgan bilimlarini ham kiritadi. Boshqa soha xodimlari ham axborotni o‘zlaricha talqin etadilar. Shunday qilib, turli sohalarda axborot turlicha tushunilar ekan. Lekin axborotlarning umumiy tomonlari ham borki, bu ulaming beshta muhim xossaga ega bo‘lishidir. Bularaxborotni yaratish,qabul qilish,saqlash,ishlov berishvauzatishxossalaridir Axborotdan foydalanish imkoniyati va samaradorligi uning reprezentativligi, mazmundorligi, yetarliligi, aktualligi, o‘z vaqtidaligi, aniqligi, ishonarliligi, barqarorligi kabi asosiy iste'mol sifat ko‘rsatkichlari bilan bog'liqdir. Chunonchi: a) axborotning reprezentativligi — obyekt xususiyatini adekvat ifoda etish maqsadida uni to‘g‘ri tanlash va shakllantirish bilan bog‘liqdir; b) axborotning mazmundorligi — semantik (mazmuniy) hajmini ifoda etadi; d) axborotning yetarliligi (to‘laligi) — qaror qabul qilish uchun minimal, lekin yetarli tarkibga (ko‘rsatkichlar jam lam asiga) ega ekanligini bildiradi. To‘g‘ri qaror qabul qilish uchun yetarli bo‘lm agan, shuningdek, ortiqcha bo‘lgan axborot ham foydalanuvchi qabul qilgan qarorlar samaradorligini kamaytiradi; e) axborotning aktualligi — axborotdan foydalanish vaqtida uning boshqarish uchun qimmatliligi saqlanib qolishi bilan belgilanadi va xususiyatlari o‘zgarishi dinamikasi hamda ushbu axborot paydo bo’lgan vaqtdan buyon o'tgan vaqt oralig'iga bog'liq bo‘ladi; f) axborotning o‘z vaqtidaligi — uning avvaldan belgilab qo‘yilgan vazifani hal etish vaqti bilan kelishilgan vaqtdan kechikmasdan olinganligini bildiradi;Boshlang Xvi asr - Leonardo da Vinchi o'nta tish uzukli o'ttiz bitli qo'shimchining eskizini yaratdi.
|
| |
