• Iqlimga tasir etuvchi omillar.
    		•

    MAVZU: MATERIK IQLIMI. IQLIMGA TA'SIR ETUSCHI OMILLAR




    Download 326,56 Kb.
    bet35/75
    Sana22.12.2023
    Hajmi326,56 Kb.
    #126532
    1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   75
    Bog'liq
    O\'zbekiston respublikasi oliy va o\'rta maxsus ta\'lim vazirligi t-fayllar.org

    MAVZU: MATERIK IQLIMI. IQLIMGA TA'SIR ETUSCHI OMILLAR 
    REJA: 
    1. Materik iqlim hususiyatlari.
    2. Materik iqlimiga ta'sir etuvchi asosiy omillar va turlari.
    3. Relyefning materik iqlimiga ta'siri.
    Adabiyotlar: 
    1. T.V.Vlasova «Materiklar tabiiy geografiyasi» Toshkent 1983 y. 129-136 betlar.
    2. T.V.Vlasova «Fizicheskaya geografiya materikov» Toshkent 1986 y.
    3. «Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi atlasi» Toshkent 1989 y.

    Iqlimga ta'sir etuvchi omillar. 
    Janubiy Amerikada shimoliy Amerikadagi kabi iqlim xosil qiluvchi omil uning
    orografiyasidir. Janubiy Amerika materikning asosiy qismi tropik iqlim mintaqasi
    orasida joylashgan bo'lib janubdagi boshqa iqlim mintaqalari materikning kam bor
    qismlarini kesib o'tadi. Materikning geografik o'rni yil davomida quyoshdan
    keladigan radiasiyani ko'p miqdorda xududlari yil davomida 120-160 kG' kal sm2
    yalpi radiasiya oladi. Materik iqlimining hosil bo'lishida asosiy hosil qiluvchi omil
    bu Relyefdir. Atlantika okeanidan kirib keluvchi nam havo massalari And
    tog'larining etaklarigacha yetib keladi. G'arbda va shimolda And tog'lari okean va
    dengizlardan kirib keluvchi havo massalariga to'sqinlik qiladi shuningdek materik
    qirg'oqlaridan oquvchi Gviana va Braziliya iliq oqimlari Peru va Folklend sovuq
    oqimlarining materik iqlimiga ta'siri kattadir. Atlantika okeani bosim maksimumi
    g'arbiy chekka qismida sernam tropik havo massalari o'tib materikning
    ichkarisiga kirib boradi. Natijada Gviana va Braziliya tog'ligida namlikning bir
    qismini qoldiradi. Materikning sharqiy chekkasida yarimshardagi passatlar har bir
    yarim sharning yoz fasllarida ko'proq musson shamollari ta'sirida shamol keltirdi.
    Mo''tadil havo massalari hukmronlik qiladi. Yanvarda materik janubi juda qizib
    past bosimli oblast vujudga keladi shimoliy Amerika maksimumi ta'sirida
    materikning shimoliy hududlariga shimoliy sharqiy passat shamollari kirib keladi va
    gviana tog'ligi va passat tekisliklariga ichki hududlari va Orinoko past tekisliklari
    qismiga yog'in ko'p yog'maydi bu hududlarda asosan namligini yuqotgan shamollar
    esishiga sabab bo'ladi. Janubiy Amerika maksimumining ta'sirida Braziliya va La-
    Plata tekisliklariga musson shamollari tarzida ko'plab yog'in kirib keladi.
    Materikning g'arbiy sohillariga g'arbdan keladigan nam dengiz havosini And
    tog'lari to'sib qolganligidan sharqda esa salqin oqimning mavjudligidan quruq
    mo''tadil havo shakllangan markazga aylanib qoladi.
    Materik iqlimiga ta'sir etuvchi muhim omillardan biri bu atmosfera
    sirkuliyasiyasidir. Janubiy Amerikaning katta qismida atmosfera sirkuliyasiyasining
    eng muhim tipi har ikkala yarim shardagi passat sirkuliyasiyasidir. Atlantika
    bosim maksimumining g'arbiy chekkasi bo'ylab nisbatan sernam tropik havo
    masalari o'tadi. Materikning chekka janubiga g'arbdan nam havo massalari kirib
    keladi. Bundan Tinch okean sohillari ayniqsa And tog'larning g'arbiga ko'p tushadi.
    And tog'lari bilan to'silib qolgan va sharqdan sovuq oqimlar o'tadigan patagoniya
    o'rtacha kengliklarning nisbatan quruq kontinental havo massalari shakllangan
    markazga aylanadi deb yuqorida aytib o'tgan edik. Shuning natijasida materikning

    51
    butun shimoliy qismi iyulda janubiy g'arbiy musson keltiradigan nam ekvatorial


    havo taesirida bo'ladi, shuningdek Atlantika okeani tomonidan kirib keladigan nam
    tropik dengiz havosi ham ta'sir etib turadi. Janubiy yarim shardagi tropik
    maksimumning shimolga surilishi munosabati bilan Braziliya tog'ligida yuqori
    bosimli va quruq ob-havo qaror topadi. Tog'larning janubiy sharqiy chekkasigina
    bevosita Atlantika okeanidan keladigan janubiy sharqiy passatlar ta'sirida bo'lgani
    uchun unga ancha miqdorda yog'in tushadi biroq bu yog'in miqdori yozda kamroq.
    Tinch okean sohilning markaziy qismida iyulda ham yanvardagi kabi 300 J.K. dan
    to ekvatorgacha janubiy va janubiy-g'arbiy shamollar ustun turadi ular sovuq Peru
    oqimli suvlari ustunda qirg'oqqa paralel esib shu kengliklarda Tinch okeani sohil
    ob-havosining ancha quruq kelishiga sabab bo'ladi.
    Savol:
    1. Materik iqlimidagi o'ziga hos tomonlar nimadan iborat ?
    2. Materik joylashgan o'rni iqlimiga qanday ta'sir ko'rsatadi?

    Download 326,56 Kb.
    1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   75




    Download 326,56 Kb.
    Bosh sahifa
    Aloqalar
        Bosh sahifa
    Dərs
    Mühazirə
    Qaydalar
    Referat
    Xülasə
    Yazı


    MAVZU: MATERIK IQLIMI. IQLIMGA TA'SIR ETUSCHI OMILLAR

    Download 326,56 Kb.