49
Kordilerasi tog'lari 9 ming km ga cho'zilgan. Tog'lar bilan And tog'lari orasidagi
materikning tahminan 45 % tini egallagan juda katta Amazonka Orinoko va va
Paragvay Parana past tekisliklari bor. Shimoliy Amerika bilan janubiy Amerikaning
orografik jihatdan bir biriga o'xshashligi har ikkala materik ravojlanishi va
strukturasining g'arbiy chekka qismlari Tinch
okean mintaqasining burmali
tog'lariga kiradi vaholanki ularning katta sharqiy qismlari platforma tuzilishiga
ega. Biroq janubiy Amerikaning platforma qismi tuzilishi va rivojlanishiga ko'ra.
Shimoliy Amerikadan ko'ra Afrikaga ko'proq o'xshash. Yuqorida aytib o'tilganidek
janubiy Afrika platformasi juda katta gviana Braziliya megaqalqoni bilan Pampa
patagoniya plitasidan tashkil topgan. Magaqalqon doirasida fundamentning yer
betiga chiqqan uchta qismi bor bular gviana g'arbiy Braziliya va sharqiy braziliya
qalqonlaridan ularni Amozonka, Parana San
Fransisko, Maranyao sinklizalari bir
biridan ajratib turadi. Oxirgi uch sinekliza o'zaro tutashib g'arbiy Braziliya qalqoni
bilan sharqiy Braliya qalqon orasidagi bir butun botiqlar zonasini hosil qilgan.
Qalqonning And burmali zonasiga qaraganda yonbag'irlari perikraton
botiqlariga borib tushadi. Bu botiqlar esa o'z navbatida And tog'larining old
bukilmalariga qo'shilib ketgan. Janubda submeridional yo'nalgan perikraton bukilma
Chako Pampa sineklazasiga tutashgan. Pampa sineklizasi Patagoniya plitasiga
kiritilishi mumkin. Patagogiya plitasida
ikkita massiv ajratiladi, ularning yuza qismi
cho'kindi va vulkanik jinslardan tarkib topgan. Platforma territoriyasida turli hil
foydali qazilmalar bor. Ularning janubiy Amerika kartasidagi xizirgi taqsimlanishi
bir tomndan geologik tuzilishidagi tafovutlarni aks ettirsa ikkinchi jihat uning
geologik jihatdan notekis o'rganilganligini ko'rsatadi. Janubiy Amerika
platformasi
teritoriyasida Relyef afrika Relyefiga juda o'xshab ketadi. Ularning tafovuti asosan
u yoki bu Relyef tipining o'zaro nisbatida aks etgan. Akumliyativ tekisliklar
afrikadagi kabi deyarli barcha sineklizalarning markaziy qismini egallab
perikraton bukilma zonasiga muvofiq keladi. Sineklizalarning qalqonlarga
yondosh chekka qismlari shuningdek patagoniya plitasi qat-qat baland tekisliklar va
platolarni hosil qiladi, cho'kindi jinslar kompleksi atrofdagi
qalqonlar bilan birga
ko'tarilma harakatlar ta'sirida bo'lgan. Maranyao va San-Fransisko botiqlari
moniklinal hamda yon bag'irlari jarlik xosil qilib tik tushgan zinapoyasimon baland
platolar tarqalganligi bilan harakterlanadi. G'arbiy Yuraziliya qalqonining shimoliy
va Gveniya qalqonlarining shimoliy yonbag'irlari uchun eng tipik bo'lgan Relyef
shakillari baland tekisliklar ham goh keng goh tor darasimon daryo vodiylari kesib
o'tgan yassi tog'liklardir. Braziliya tog'larining janubiy garbida Parana havzasida
juda katta maydonlarni zinapoyasimon vulkanik platolar egallaydi. And tog'lar
burmali mintaqasi deyarli boshdan ohirigacha parellel yoki deyarli parellel tog'
tizmalari va tog'q orasidagi vodiylardan tashkil topgan.
Hozirgi And burmali
tog'lari tarkibiga biroz keyingi orogenik harakatlar natijasida o'zgargan paleozoy
burmali strukturalar kiradi, ular tog' sistemasining markaziy va sharqiy qismlarini
o'z ichiga oladi.
Savol:
1.Materikni tektonik tuzilishidagi o'ziga xosligi nimada?
3. Relyefga ta'sir etuvchi omillarni ko'rsating?
