39
Missisipi Soskachivan Nelson Avliyo Lavrentiya kabi daryolar shular
jumlasidandir. Bu daryolar materikning yarmidan ko'p
maydonni egallaydi tinch
okeani shavzasiga kordilera tizimidagi Yukon, Freyzey, Kolumbiya, Kolorado,
Sokramento kabi daryolar kiradi shimoliy muz okeaniga
bir necha kichik daryolar
va shimoliyning eng yirik daryosi Makkenzi o'z suvini qo'yadi.
Tropik va subtropik mintaqadagi daryolar asoan yomg'ir suvidan to'yinadi ular
yillik oqim miqdorining 60-80 % ni tashkil etadi. Meksika va atlantika bo'yi past
tekisliklarida joylashgan daryolar oqimining 50 % kuz fasliga to'g'ri keladi
Apalachi tog'ligining janubdagi markaziy va buyuk tekisliklarning janubdagi
Kolarado platosining janubida joylashgan daryolar 50 % ga yaqin bahor oylariga
to'g'ri keladi. Materikning markaziy qismida daryo tizimi yaxshi rivojlangan bo'lib
bu hududda yer sharidagi katta daryolardan biri
missispi va uning irmoqlari
joylashgan. Daryo uzunligini Itaska ko'lidan hisoblanganda 4200 km, Missuri daryo
bilan hisoblanganda 5971 km ni tashkil etadi. Daryo suv sarfi 19800 m3 sek ni
tashkil etadi. Avliyo Lavrentiya daryosi yirik daryolardan biri bo'lib u Ontario
ko'lidan boshlanadi va Avliyo Levrentiy ko'rfazasiga o'z suvini quyadi. Shimoliy
Amerikaning muhim suv sistemasi buyuk ko'llar sistemasidir
uning tarkibiga
yuqori ko'l Guron Michigan, Eri Ontario kabi katta va kichik ko'llar kiradi.
Ularning hammasi bir-biri bilan tutashgan bo'lib yagona daryodagi eng katta
chuchuk suv havzasini tashkil etadi bu suv havzasining maydoni 246050 km2
.
.
Yuqori ko'l maydoni jihatdan dunyodagi ko'llarning eng kattasi hisoblanadi uning
maydoni 12414 km2 ni maksimal chuqurligi 393 m ni tashkil etadi.
Eridan
tashqari barcha buyuk ko'llarning tagi okean sathidan pastda joylashgan.
Yuqori ko'ldan keyingi pog'onani dengiz sathidan 177 m balandlikda
michigan va Guron ko'llari joylashgan ularning chuqurligi 281 m Michigan 228 m
(Guron) ni tashkil etadi. Bu ko'llar yuqori ko'l suvini ostanasimon Sant-Meri
daryosi orqali oladi. Eri ko'li dengiz sathidan 174 m balandda chuqur joyi 64 m ni
tashkil etadi Ko'ldan Niagara daryosi oqib chiqib o'zidan deyarli 100 m pastda
joylashgan. Ontario ko'liga quyiladi. Niagara daryosi uzunligi 58 km dir daryo silur
kuestlarni kesib o'tarkan balandligi 50 m sharsharani hosil qiladi. Kanadaning qoyali
tog'lardan boshlanadigan va Atabaska ko'liga quyiladigan Atabaska daryosini
materikning eng shimolidagi Makkenzi daryosining bosh irmog'i hisoblanadi.
Daryoning uzunligi atabaskaning boshidan hisoblanganda 4600 km dir.
Alyaska
uchun katta ahamiyatiga ega bo'lgan daryolardan biri yukondir. Uzunligi 3180 km
havzasining maydoni 855 ming km2 materikning janubida daryolar kam umuman
materikda ichki suvlar tizimi yaxshi rivojlangan bo'lib ular materikdagi davlatlarning
suv rejimini ta'minlashda ahamiyati kattadir.
Savol :
1.
Materik daryolarni to'yinish manbai nimadan iborat ?
2.
materikdagi mavjud ko'llar paydo bo'lishi jihatdan qanday tipga kiritiladi?
