«tabiyot fanlari» fakultеti «gеografiya va uni o’qitish mеtodikasi» kafеdrasi

Yengil sanoatning asosiy markazlari mamlakatning g‘arbida joylashgan shaharlar hisoblanadi. Rur sanoat rayoni, Germaniyaning janubi va sharqi, Berlin.

Oziq-ovqat sanoati Germaniyada asosiy tarmoqlaridan biri hisblanadi. Oziq-ovqat sanoati, Germaniyaning yirik besh tarmoqlari avtomobilsozlik, elektrenergetika, mashinasozlik, kimyo sanoati qatoridan o‘rin olgan. 2012 yil oziq-ovqat sanoati aylanmasi 150 mlrdyеvroni tashkil etgan. Mamlakatda 5900 ta korxona va unda 544000 kishi ishlab turibdi. Oziq ovqat sanoati korxonalari uchun kichik va o‘rta biznes korxonalari xarakterlidir. Bu korxonalarda ya’ni 75 foizida 100 kishidan iborat ishchilar faoliyat olib boradi. Oziq ovqat sanoatida go‘shtni qayta ishlash, sutni qayta ishlash, qandolat va non va non mahsulotlari va alkogol ichimliklari ishlab chiqarish tarmoqlari yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Bundan tashqari sabzovot mahsulotlarini qayta ishlash, mineral suv va salqin ichimliklar ishlab chiqarish tarmoqlari asosiy o‘rindadir.

2012 yil oziq ovqat sanoati aylanmasining o‘sish ko‘rsatkichi 1.2 foizni tashkil etdi. Bu eksport hisobiga amalga oshirildi. Mahsulotinng katta qismi 84 foizi umumyevropa bozorlariga, 16 foizi Yevropa ittifoqidan tashqariga, asosan Rossiya, AQSh, Shveysariyaga eksport qilinadi.[17]

Germaniya oziq ovqat maxsulotlari xorijda besh jihatiga asosan muvofiqiyatga erishgan- yuqori sifati, mahsulotning xavsizligi, qulay narxdaligi, ishonchliligi va ta’m sifati. “Made in Germany” oziq ovqat sifat ko‘rsatkichi, qaysiki butun dunyoga mashxurdir. 

Oziq ovqat tarmoqlari, vino ishlab chiqrarish, pivo ishlab chiqarish va boshqalar asoan mamlakat qishloq xo‘jaligidayеtkazib beriladigan xom ashyo hisobiga ishlaydi. Germaniyada to‘rt mingdan ziyod pivoning turli sortlari ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarilgan pivoning uchdan bir qismi eksport qilinadi. Vino ishlab chiqarish Reynda yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Mozelya va reyn uzumlaridan tayyorlangan vinolar xorijiy mamlakatlarda mashxurdir. Mozelyani shu sababli “vino yo‘li” deb atashadi.[18]
Oziq-ovqat sanoati

Rasm-11
Qishloq xo'jaligi.Germaniya qishloq xo'jaligida o'z hududining 50 foizidan foydalanadi. Biroq ushbu tarmoqning mamlakat yalpi ichki mahsulotlar hissasida faqat 1 foizni tashkil etadi. (mahsulot qiymati bo'yicha)mamlakat qishloq xo'jaligida ishlab chiqarilgan jami mahsulotning 60 foizini chorvachilik sohasi beradi.

Germaniyada qishloq xoʻjaligiga yaroqli 36 mln. gayеr bor. U moʻl-koʻl yuqori sifatli oziq-ovqat mahsulotlariyеtkazib beradi. Qishloq xoʻjaligining asosiy mahsulotlari: bugʻdoy, arpa, qand lavlagi, kartoshka, shuningdek uzum, meva, sabzavot va boshqalar. Chorvachilikda mol goʻshti, choʻchqa goʻshti, tovuq goʻshti va sut еtishtiriladi.[12]

Qishloq xo'jaligida bug'doy asosiy oziq-ovqat ekini hisoblanadi, lekin Germaniya javdar, suli, arpa еtishtirishda Yevropada alohida ajralib turadi.

Pivo ishlab chiqarish uchun arpaning bir qancha sortlariyеtishtiriladi. Germaniya o'zini donli oziq-ovqat ekinlari bilan to'la ta'minlaydi.[17]

Bovariyada katta maydonlarda xmel еtishtiriladi. Bundan tashqari mamlakatda kartoshkachilik va qand lavlagiyеtishtirish muhim o'rin tutadi. Reyn daryosi va uning irmoqlari bo'ylab (mamlakatning g'arbiy rayonlarida) uzumchilik va bog'dorchilik yo'lga qo'yilgan.

Germaniya federativ tuzilishga ega mamlakat bo`lib, u 16 ta teng huquqli hududiy birliklardan tashkil topgan – ularyеr deb ataladi. Buyеrlarni yirik 3 guruhga ajratish mumkin

Ular quyidagilar:

1. Shimoliy guruh

2.Janubiy guruh

3.Sharqiy guruh

Bu 3 ta yirik guruh 16 ta federalyеrlikdan iborat. Ular quyidagilar:

1. 
   Bavariya
   
2. 
   Badеn-vyurtеmbеrg
   
3. 
   Bеrlin
   
4. 
   Brandеnburg
   
5. 
   Brеmеn
   
6. 
   Gamburg
   
7. 
   Gеssеn
   
8. 
   Mеklеnburg
   
9. 
   Quyi saksoniya
   
10. 
    Shimoliy rеyn-vеstfaliya
    
11. 
    Rеynland-pfalts
    
12. 
    Saar
    
13. 
    Saksoniya
    
14. 
    Saksoniya-angalt
    
15. 
    Shlеzvig-Golshtеyn
    
16. 
    Tyuringiya
    

Buyеrda ko‘mir-metallurgiyali Rur joylashgan. Unda yangi tarmoqlar sust rivojlangan, eskisi tarmoqlar esa inqiroz holatda. Gamburg shahrida “dengiz” tarmog‘i 80 foizni tashkil etadi. Ular barchasi kemasozlikkonyukturasiga bog‘liq, u esa anchadan beri inqirozli, chunki Yaponiya va Janubiy Koreya dunyo kemasozligidayеtakchi monopollikka ega.

Mamlakatntng bosh konsernlarining ishlab chiqarish bazasi va shtab kvartiralari shu guruhda joylashgan. Shtutgartda “Daymler-Kraysler” , “Simens”, BMV”, BASF, Bavariyada-VPK va boshqa kompaniyalar mavjud.

Tumanning yirikilmiy-tadqiqot va o‘quv bazasi ham muhimdir. Janubda universitetlarlarning ko‘p soni joylashgan.

Va nixoyat Janubning siyosiy omillarining ustunligi ham o‘zgarib bormoqda. Aholining ko‘pchiligi XDS va XSSga ovoz berishadi. Bunda Federal hukumat ham janubga kattayordam ko‘rsatadi.[15]

Poytaxtni sekin asta Bonndan Berliga ko‘chirish-sharqiy rayonlarning xo‘jaligini qayta tashkil etishda yangi impuls tuzish vazifasini bajaradi.

“Eskiyеrlarning” Shimoli- bu “shahar-yer” Gamburg va Bremen, Shlezvig-Goshteyn, Quyi Saksoniya va Shimoliy Reyn-Vestfaliya.

Geografik jihatdan butun Shimol-bu Shimoliy-Germaniya pastekisligi, qishloq xo‘jaligining muhim rayoniuchun yaxshi baza. “Bug‘doy poyasi” Shlezvig-Golshteyndan Keln “buxtasigacha” cho‘zilgan.Gamburgdan sharqroqda Lyuneburg quruqligijoylashgan.

1948 yilgi blokada va 1961 yilgi devorning qurilishi Berlinni bo`lingan shaharga aylantirdi. II jahon urushidan keyin Berlin shahri ikkiga ajralgan Yevropa ta`sirida qoldi. 1989 yil 9 noyabrda Berlin devori quladi. 1990 yil 3 oktyabrdan Berlin bir butunlikka ega bo`di. U bugun sanoat, maishiy xizmat, ko`rgazmalar va konferensiyalar markazi bo`lgan shahar-davlatdir. U Germaniyaning poytaxti.[18]

Tarixiy makon bo`lib, unda tili, an`analari va hayotga munosabatlari bilan bir-biriga mutlaqo o`xshamaydigan uchta yirik aholi guruhlari yashaydi. Hududning janubi va sharqida tub bavariyaliklar; shimol va shimoli-sharqda frankonchilar; janubi-g`arbda bavar shvablari istiqomat qiladi. Bu xilma-xillik nafaqat poytaxt Myunxen, balki hududning barcha rayonlarida boqiy madaniy hayotning shakllanishiga olib kelgan. Bavariya sobiq qishloq xo`jaligi hududi bo`lib, bugun u Germaniyaning turistik ro`yhatida 1- o`rinda turadi. Bugungi Bavariyaning Myunhen va Nyurenberg-Erlangen-Fyurt rayonlari sanoat hududlari hisoblanadi. Bavariyaning maydoni Germaniyaning eng kattayеrlaridan biri. [18]

Baden-Vyurtemberg1952 yil 25-maydaVyurtemberg –Gogentsolleron, Vyurtemberg – BadenvaBaden bir butun ma`muriy birlik sifatida tashkil topdi. U maydonining kattaligi bo`yicha GFRda 3-o`rinda turadi. Baden-Vyurtemberg yuksak texnologiyalari, avtomobil sanoati vino ishlab chaqarish bilan mashxur. Baden-Vyurtemberg madaniyat markazi ham bo`lib, unda ko`plab ta`lim maskanlari joylashgan va uning poytaxti Shtutgart o`zining baleti bilan dunyoga tanilgan. Shu bilan birga Baden-Vyurtemberg turistikhudud hamdir. Mineral manbalarga boy sog`lomlashtirish maskanlari, go`zal shaharlari bilan Baden-Vyurtemberg GFRning tayanch nuqtalaridan biri hisoblanadi. [18]

Brandenburg sobiq Prussiyaning yuragi hisoblangan. Shimoliy Germaniya hududida joylashgan Brandenburg qora tuproq, qumloqyеr va asosan o`rmonlardan tashkil topgan. Uning nufuzli shaharlari: poytaxti Potsdam, Oder bo`yida Frankfurt, Brandenburg, Kotbus. Hududdagi arxitektura yodgorliklari va turki madaniy tadbirlar turistlarni o`ziga jalb qiladi. Shpevald va ko`l landshtaflari taniqli bo`lib, dam olish joylari sifatida foydalaniladi. Brandenburg iqtisodiyoti bir tomondan an`anaviy ko`mir qazib olish, po`lat quyush va kimyo sanoati bo`lsa, ikkinchi tomondan buyеrda qog`oz va nashr sanoati, hamda zamonaviy tez o`sib borayo`tgan tarmoqlar: kommunikatsion texnologiya va ekologik toza texnologiyalar sektorlaridan tashkil topgan.

Asosiy hamkorlik Polsha bilan olib boriladi. Turli sohalarda o`zaro hamkorlik o`rnatish va hamkolkdagi loyihalarni tashkil etish maqsadida yеvrohududlar shakllantirilgan.[18]

QUYI SAKSONIYA.


Poytaxti:Gannover

Maydoni: 47612 kv. km

Aholisi:7777

Aholizichligi:163,36

Bu GFR va sobiq GDR o`rtasidagi 550 km. uzunlikdagi hudud bo`lib, uning poytaxti Gannover shahri. Unda eng yirik xususiy kompaniyalardan biri «Folksvagеn AG» joylashgan. Huduning katta qismini Elba Emson daryolari, Garts va Shimoliy dengiz oralig`idagi landshtaflar egallagan. Quyi Saksoniyada ilmiy tadqiqotlar uzoq an`anviy bo`lib, ular katta tarixga ega Braunshveyg, Klaustalе-Tsеllеrfеldе va Gyottingеn universitetlari hamda quyosh energiyasini o`rganuvchi zamonaviy muassasalardir.[10]

Nafaqat harbiy quvvati, balki rivojlangan savdo va xo`jalik, madaniy boyliklari bilan mashhurdir. Poytaxti Drеzdеn, Lеyptsig va Xеmnits shaharlari go`zalligi sizni maftun etadi. XIX va XX asrlarda Saksoniya sanoat korxonalari Germaniyada birinchilardan bo`lib industrlashtishga qadam qo`ydi. Bugungi kunda Saksoniya rivojlangan iqtisodiyot va eng aholi zich joylashgan hududdir.

Dengiz kemasozlik, savdo va portlar asosida birlashgan, Bremen va Bremerxafendan tashkil topgan hududiy birlik. Bremen – nemis dengiz portining eng janubiysi bo`lsa, Bremerxafen Yevropada eng yirik konteyner kompleks terminaliga ega. Bremen portlari eng zamonaviy texnikaga ega bo`lib, xizmat ko`rsatish tezligi bo`yicha dunyoda oldingi o`rinlarda turadi. Bremenda avtomobilsozlik, aviatsiya va kosmos sanoat, elektronika va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish hamda turli boshqa sohalardagi innovatsion korxonalar mavjud. Bremen shimoliy-g`arbiy Germaniyada ilmiy tadqiqotlar va konstruktorlik ishlari bo`yicha ilg`or texnologiyalarning markazi hisoblanadi. Bu borada universitet, boshqa oily ta`lim muassasalari va Alfred Vegener nomidagi dengiz tatqiqotlari instituti o`z faoliyatlarini olib boradi. Bremernda madaniyat va san`at ko`p sonli muzeylar va institutlar hisobiga rivojlanmoqda.

Germaniyaning dunyoga chiqish darvozasi hisoblanadi. U mamlakatdagi eng katta port va eng muhim tashqi savdo maydonidir. Gamburg OAV markazi bo`lib, unda nemis press agentligi shtab kvartirasi, G`abiy Germaniyaning radiosi, ko`p sonli xususiy teleradiokompaniyalar, nufuzli gazeta va jurnallarning nashriyotlari joylashgan. Bundan tashqari shahar xalqaro yarmarkalar va kongreslar vatani hamdir. Shaharda dunyoda eng ko`p, 92 ta konsullik joylashgan. Myuzikxollar, ko`p sonli muzeylar, ko`gazmalar, konsertlar va 35 ta teatr Gamburgni madaniy markazga aylantiradi va uzoq o`lkalarni o`ziga jalb etadi.

Mamlakatning yirik iqtisodiyot hududlaridan hisoblanadi. Uning xo`jaligi yadrosi Reyn-Mayn hududi va eng yirik shahri Mayn bo`yida Frankfurt. Taraqqiyotiga hal qiluvchi ta`sir ko`rsatuvchi Reyn-Mayn aeroporti aviotashishlar bo`yicha mintaqada lider markazlardan biridir. Frankfurtda mamlakatning federal banki shtab kvartirasi va 400 ga yaqin boshqa moliyaviy institutlar joylashgan bo`lib, bu uni Yevropa mintaqasida bank tarmoqlariningyеtakchi markaziga aylantirdi. Gessenda 12 ta oliy ta`lim muassasalari va 3 ta davlat teatri joylashgan. Poytaxti Viesbaden kongresslar va kurortlar shahridir. Gessen eng o`rmonli hudud bo`lib, uningyеr maydonlarining yarmisi o`rmonzorlardan tashkil topgan va bu turistlarni o`ziga jalb qoladi. Gessenning shimolida joylashgan Kassel shahri davlat badiiy kolleksiyalari bilan butun dunyoga mashhur.[13]

Boltiq dengizi bo`yida joylashgan, iqtisodiyotining asosini qashloq xo`jaligi tashkil etadi. Rostokda kemasozlik rivojlangan bo`sa, Lyubeksdan to Ryugen orollarigacha dam olish joylari cho`zilgan. Ular Gemaniyaning yirik dam olish hududlariga kiradi. 650ta ko`l va ko`plab daryolarni o`z ichiga olgan bu hududda qushlar uchun tahminan 40 km. kenglikdagi maydon yastanib yotibdi. Yirik shaharlari poytaxti Shverin, Noybranderburg va Rostok.

II jahon urushidan keying taraqqiyot natijasida GFRning eng rivojlangan to`trt hududining biriga aylandi. Unda Germaniya tashqi savdosining dinamik markazi shakllangan. Bunday rivojlanishga ishlab chiqarish, transport, maktab va oliy ta`limning rivojlantirilishi hamda yangi texnologiyalarning ishlab chiqilishi va amaliyotga tadbiq etilishi sabab bo`ldi. Rеynland-Pfalts vinochilikka asoslangan rayonlari va 2000 yillik boy madaniy tarixga ega.Poytaxti Maynts , shaharlari Vorms, Shpеyеr, Koblеnts va Trir.[8]