Havo yoki yonuvchi aralashma dvigatelning kiritish siste-
m asid a gidravlik qarsh iliklarga d u c h kelib, g ird o b lan a d i,
natijada havoning devorlar bilan ishqalanishi va o ‘zaro ichki
ishqalanishi kuchayadi. Gidravlik qarshiliklar ta ’sirida kiritish
sistemasidagi havoning bosimi atmosfera bosimidan past (pa
H avo va yonuvchi ara lash m a n in g
kiritish sistemasidan
o ‘tayotgan vaqtdagi bosimining o ‘zgarish xarakteri 5.1-rasmda
tasvirlangan.
T o
1
it taktli karburatorli dvigatelda va nadduvsiz dizelda
ishlatilgan gazlarni tashqariga chiqarish va yangi zaryadni
kiritish (gaz almashinish) jarayonining sxemasi h am d a indi-
kator diagrammalari 5.2-rasmda tasvirlangan.
in . ch.,
Yonilg'i
5.2-rasm.
K arb u ratorli d v ig a te l va «nadduv»siz
d izeld a g a z a lm a sh is h ja r a y o n in in g ta fsifla ri:
a — gaz alm ashish sistem asining sxemasi;
h - gaz alm ashish jarayonining diagrammasi.
52
5.3-rasmda bu jarayon nadduvli dizel u chun tasvirlangan.
Nadduvli dizelda havo a w al kompressorda
pk bosimgacha
siqilad i, n a tija d a u n in g te m p e ra tu ra s i 7* g a c h a osh ad i.
Kompressor esa turbina bilan harakatga keltiriladi. Ishlatilgan
gazlar silindrlardan chiqib resiverga kiradi, so‘ng resiverdan
bir tekisda chiqib turbinani aylantiradi. Resiverdagi bosim
pr
atmosfera bosimi
po dan katta, lekin
pk dan kichik b o ‘ladi,
shuning uchun gaz almashinish diagrammasining k o ‘p
qismida
chiqarish jarayonini xarakterlovchi
12r chiziq kiritish chizig‘i
3a4 d an pastda joylashadi. D em ak, nadduvli dizelda gaz
almashinish jarayonida foydali ish bajariladi.
Nadduvsiz dizelda kiritish jarayonida havo atmosferadan
kiradi va gaz almashinish jarayoni 5.2-rasmda ko‘rsatilgandek
b o ‘ladi. Faqat gidravlik qarshiliklar va shunga mos holda
Apa
ning m iqdori kichik b o ‘ladi, chunki dizelda karburator va
drossel-qopqoq b o ‘lmaydi. Shu sababli dizelning t o ‘ldirish
koeffitsiyenti karburatorli dvigatelnikidan katta b o‘ladi.
5.2-rasm,
b va 5.3-rasm,
b da gaz
taqsimlash fazalari, ya’ni
yangi zaryad kiritish va ishlatilgan gazlarni chiqarish jarayon-
lari tasvirlangan*. Kiritish va chiqarish klapanlarining ochilish
hamda yopilish paytlari gaz taqsimlash fazalari va indikator
diagrammalarida bir xil nomli nuqtalar bilan belgilangan.
Z o ‘riqishlarni kamaytirish uchun klapanlar ochilish va
yopilish paytida sekin harakat qilishi kerak. Aks holda gaz
taqsimlash mexanizmlari sinishi mumkin. Silindrni yangi za
ryad bilan k o ‘proq to ‘ldirish uchun klapanlarning havo o ‘tish
yuzalari katta b o ‘lishi kerak. Bu
talablarni gaz taqsimlash
fazalarini kengaytirish yo‘li bilan ham t a ’minlash mumkin.
Buning uc h u n klapanlarning ochilish va yopilish paytlarini
t o ‘g‘ri tanlash lozim.
A v tom obil va tra k to r dvigatellarida c h iq arish klapan i
porshen p.ch.n. ga 45... 70° yetmasdan ochiladi (1-nuqta, 5.2-
rasm) va silindr ichidagi yonish mahsulotlari katta tezlik bilan
chiqa boshlaydi. Bu jarayon erkin chiqarish deb atalib, porshen
p.ch.n. ga kelguncha davom etadi. Yonish mahsulotlarining
qolgan qismi porshen yu.ch.n. ga
to m o n harakat qilganda
haydab chiqariladi va tirsakli val yu.ch.n. dan 2... 25° o ‘tganida
chiqarish klapani yopiladi (2-nuqta). Bu nuqtada chiqarish
ja rayon i tugaydi. Kiritish klapani c hiqarish ja ra y o n in in g
53
Kiritish
H a v o .
V(S)
I s h l a b
b o ‘lq a n
I I
>ru
g a z I a i \ —rr7Z;
ф--------
5 .3 -ra sm .
T o ‘r t ta k tli «nadduv»li dizelda gaz
alm ash ish ja ra y o n in in g tafsiflari:
a — g a z tu r b in a li « n a d d u v » li d v ig a te ln in g sx e m a si; b — g a z a lm a sh ish
ja r a y o n in in g d ia g ra m m a si. I - ko m p resso r; I I - g a z tu rb in a .
oxirida porshen yu.ch.n. ga 5... 20° yetmasdan ochiladi (3-
nuqta).
Shunday qilib, m a ’lum vaqt davomida
(3r2 nuqtalar
oralig‘ida) ikkala klapan ochiq holatda bo ‘ladi. Klapanlarning
bunday ishlashi toMdirish jarayoniga ijobiy ta ’sir ko‘rsatadi.
Kiritish klapani barvaqt ochilgani uchun silindr ichidagi
ishlatilgan gazlar yangi zaryad yordamida haydaladi. Bundan
tashqari, ishlatilgan gazlar haydalganda
tezlik bilan tashqariga
chiqqani uchun porshen yu.ch.n. to m o n harakatlansa ham
gazlar o ‘z inersiyasi bilan tashqariga chiqishda davom etadi.
Bu payt kiritish klapanlarining ostida siyraklanish hosil bo‘lib,
silindrga ko‘proq zaryad kiradi.
54
Nadduvli dvigatellarda (5.3-rasm, b) kiritish va chiqarish
klapanlarining bir vaqtda ochiq b o ‘lishi yonish kamerasini
tozalash uchun yaxshi sharoit yaratadi.
Kiritish klapani tirsakli val p.ch.n. dan 30... 70° o ‘tganida
y o p ila d i ( 4 - n u q t a 5 .2 -r a s m ) va s o ‘n gra siqish ja ra y o n i
boshlanadi. Kiritish klapanining bunday kech yopilishi kiritish
trubalarida hosil bo‘ladigan inersiya
kuchlaridan foydalanib,
silindrga ko ‘proq havo yoki aralashma kiritishga imkon beradi.
