5 .
1-jadval
D v ig atel tu r i
e
” ,
Pc , M P a
T C,°K
K arb u ra to rli
D ize lla r:
a jra tilm a g a n k a m e ra li
ajra tilg a n k a m e ra li
gazli
6 - 9
1 6 - 1 7
1 8 -2 1
5 - 1 0
1 .3 - 1 ,3 7
1 . 3 4 - 1,38
1 .3 4 - 1 ,4 0
1 .3 - 1 ,3 7
0 , 5 7 - 0 , 1 6
3 ,8 8 - 5 ,8 8
2 ,8 1 - 4 , 2 0
0 ,5 5 - 1 ,1
6 0 0 - 7 5 0
8 0 0 - 1 0 5 0
7 0 0 - 9 0 0
4 8 0 - 6 5 0
5.3. UC H Q U N BILAN 0 ‘T OLDIRILADIGAN
DVIGATELLARDA Y O N ISH JARAYONI
1. Umumiy ma’lumotlar
Ichki yonuv dvigatellarining yonish kamerasida ish aralash-
masi y o n g a n id a y o n ilg ‘ining kim yoviy energiyasi issiqlik
energiyasiga aylanadi va n atijada m exanik ish bajariladi.
Bunday o ‘zgarishlar porshen yu.ch.n. atrofida bo‘lganida, ya’ni
m a ’lum vaqt oralig’ida yuz beradi.
Yonish jarayonining samaradorligiga bir qancha omillar,
jumladan, aralashmaning tarkibi, uni hosil
qilish usuli va yonil-
g li yondirishni ilgarilatish burchagi, dvigatelning yuklamasi
va aylanishlar chastotasi, yonish kamerasining shakli, siqish
darajasi va b osh q ala r t a ’sir etadi.
S h uning u c h u n yonish
jarayonini karburatorli dvigatellar va dizellar uchun alohida
ko'rib chiqish kerak. Yonish jarayoni murakkab reaksiya b o ‘lib,
uni qisqa vaqt ichida am alga oshirish lozim. Karburatorli
dvigatelga uchqun ish aralashma m a ’lum temperaturaga ega
b o ‘lganda, siqish jarayoni oxirida berilishi kerak. Chunki yuqori
te m p e ratu ralard a yonish reaksiyalarining tezligi ortadi va
yonish jarayoni qisqa vaqt ichida tugallanadi.
Alanganing tarqalish tezligi yonuvchi
aralashmaning tarki-
biga, ya’ni havoning ortiqlik koeffitsiyentiga bog‘liq. Benzin
va gazda ishlaydigan dvigatellarda yonish jarayoni norm al
kechishi uchun havoning ortiqlik koeffitsiyenti
a = 0,7... 1,2
boMishi kerak. Havoning ortiqlik koeffitsiyenti bu miqdordan
oshib yoki kamayib ketsa ish aralashmasi yonmaydi,
chunki
yonish uchun sharoit yaratilmaydi.
Alanga tarqalishiningyuqori
to'yinganlik chegarasi deb, aralashm ani yondirishga im kon
beruvchi havo ortiqlik koeffitsiyentining eng kichik qiymati
58
Omin ga aytiladi.
Alanga tarqalishining quyi to ‘yinganlik chegarasi
deb, aralashmani yondirishga im kon beruvchi havo ortiqlik
koeffitsiyentining eng katta qiymati o w ga aytiladi. Uglevo-
dorodli yonilg‘ilarda
a = 0,85... 0,9 b o ‘lganda
alanganing
tarqalish tezligi eng yuqori qiymatga erishadi. 5.6-rasm da
misol tariqasida propan alangasining tarqalish tezligi
a ga
bog‘liq holda ko‘rsatilgan. G rafikdan ko ‘rinadiki,
a ning
miqdori optimal qiymatdan oshsa yoki kamaysa, alanganing
t a r q a lis h te z lig i b ir o z p a s a y a d i. Ish a r a l a s h m a s i j u d a
suyuqlashsa yoki quyuqlashsa, yonish
tezligi keskin kamayib
ketadi. Yonish tezligi temperaturaning kvadratiga proporsional
ravishda oshadi, bosim k o‘tariIganda esa biroz pasayadi.
U c h q u n bilan o ‘t oldiriladigan dvigatellarda yonuvchi
aralashma gaz yoki benzin bug‘laridan va havodan tashkil
topgan bo ‘lib, uni alangalanuvchanlik chegarasidan tashqarida
yondirib boMmaydi. Ish aralashm asida qoldiq gazlar k o ‘p
b o ‘lsa, alangalanuvchanlik chegaralari qisqaradi.
S huning u c h u n , karburatorli
dvigatellarning yuklamasi
o ‘z g a r g a n d a y o n i l g 'i va h a v o n in g m i q d o r i n i s h u n d a y
o'zgartirish kerakki, natijada h ar q anday yuklam ada ham
yonuvchi aralashma alangalanuvchanlik chegarasida bo'lsin.
K arburatorli dvigatellarda silindrga berilayotgan yonuvchi
aralashmaning tarkibi va miqdori drossel-qopqoqning holati
b ilan b e lg ila n a d i. D v ig atel k a m y u k la m a b ilan ishlasa
(avtom obilni
yurgizib yuborishda, kichik tezlikda harakat
qilishd a), d ro s se l-q o p q o q b erkitiladi, n atijada a ralashm a
