242
Mexanizmning oʼlcham zanjiri.
Toʼliq oʼzaro almashinuvchanlik usuli.
Ushbu usulda oʼlcham zanjiri tutashtiruvchi boʼgʼinining aniqligiga ushbu zanjirga
tuzuvchi boʼgʼinlarni, tanlamasdan, tanlab yoki ularning qiymatlarini oʼzgartirgan
holda qoʼshish (kiritish) usuli bilan erishiladi.
Toʼliq oʼzaro almashinuvchanlik usulini keng qoʼllash
ushbu usulning quyidagi
afzalliklari bilan tushuntiriladi:
-tutashtiruvchi boʼgʼinning talab qilinayotgan aniqligini soddaligi bilan
(mexanizmni yigʼish paytida ushbu usulni qoʼllash detallarni shunchaki bir-biri bilan
biriktirishga olib keladi);
-buyumlarning yigʼish birliklari va alohida detallarini tayyorlashda har xil zavodlar
va sexlarni keng kooperatsiyalashtirish imkonini beradi;
-yigʼish operatsiyalarini yuqori malakali boʼlmagan
ishchi tomonidan bajarish
imkonini beradi;
-yigʼish texnologik jarayonini meʼyorlashni soddalashtirish imkonini beradi.
Oʼlcham zanjirining joizligi va chegaraviy ogʼishlari maksimum-minimum usulini
qoʼllash orqali hisoblab chiqiladi.
Toʼliq oʼzaro almashinuvchanlik usulida hisoblash quyidagi ketma-ketlikda
bajariladi:
Tutashtiruvchi boʼgʼin oʼlchamining joizligi tuzuvchi boʼgʼinlarning
joizliklari
orasida taqsimlanadi. Ushbu mahalliy masala koʼp variantli boʼladi, sababi uni
yechish uchun bitta tenglama ishlatiladi.
Tuzuvchi boʼgʼinlar joizliklarini taxminiy baholash
uchun teng joizliklar
(qoʼyimlar) usuli qoʼllaniladi.
Ushbu usulda har bir tuzuvchi boʼgʼinning joizligini bir xil qiymatda qabul qilinadi.
Ushbu joizlik (oʼrtacha joizlik TA
ioʼr
)ni oxirgi tutashtiruvchi boʼgʼin joizligini
tuzuvchi boʼgʼinlar soniga boʼlish bilan aniqlanadi, yaʼni
243
Keyin tuzuvchi boʼgʼinlarning joizliklari har bir boʼgʼinning
aniqligiga erishish
qiyinligiga qarab korrektsiyalanadi. Pirovard natijada buyumni tayyorlash sarf-
xarajatini kamaytirishga harakat qilinadi. Yuqoridagi misol uchun oʼrtacha joizlik
quyidagicha boʼladi:
TA
i oʼr
= 0,2 / 3 ≈ 0,067 mm.
А2 boʼgʼin oʼlchamini – korpus devorlari orasidagi masofani taʼminlash
vazifasi
murakkab vazifa hisoblanadi, shuning uchun ushbu boʼgʼinning joizligini А
1
va А
3
boʼgʼinlar joizliklaridan katta qilib qabul qilish lozim.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda tayinlaymiz: TA
1
= 0,03 mm, TA
2
=0,15 mm;
TA
3
=0,02 mm.
2.
Bitta boʼgʼindan boshqa qolgan barcha tuzuvchi boʼgʼinlar uchun chegaraviy
ogʼishlar tayinlanadi. Odatda tuynuklar oʼlchamlari uchun (qamrovchi oʼlchamlar
uchun) chetga ogʼishlar N boʼyicha, vallar uchun (qamraluvchi oʼlchamlar uchun) –
h boʼyicha, qolgan boshqa boʼgʼinlar uchun – simmetrik ogʼishlar tayinlanadi. Shuni
hisobga olgan holda qabul qilamiz:
3.«Qolgan» boshqa boʼgʼinlarning chegaraviy ogʼishlarini
aniqlash uchun ushbu
boʼgʼinning joizlik maydoni oʼrtasining koordinatasi topiladi. Keyin ogʼishlarning
qiymatlari aniqlanadi.
Koʼrilayotgan misoldagi “qolgan” boʼgʼin А3 hisoblanadi. Ushbu boʼgʼin joizligi
maydoni koordinatasining oʼrtasini topamiz:
А3 boʼgʼinning chegaraviy ogʼishlari quyidagicha boʼladi:
Shunday qilib, topamiz:
Toʼgʼri masalaning toʼgʼri yechilishini, teskari masalani yechish orqali tekshiramiz:
1.
Tutashtiruvchi boʼgʼinning nominal qiymatini topamiz:
2. Tutashtiruvchi boʼgʼinnig chegaraviy ogʼishlarini aniqlaymiz:
Shunday qilib,
tengligini aniqlaymiz, yaʼni toʼgʼri masalani toʼgʼri
yechilganligiga ishonch hosil qilamiz.
Toʼliq oʼzaro almashinuvchanlik usuli tuzuvchi boʼgʼinlar chegaraviy joizliklarining
eng noqulay joylashuvini hisobga oluvchi usul boʼlib, ushbu boʼgʼinlarning
joizligiga juda qattiq noiqtisodiy talablar qoʼyadi.
Toʼliq oʼzaro almashinuvchanlik usulini qoʼllashning iqtisodiy jihatdan oʼzini
oqlaydigan sohasi – boʼgʼinlar soni uncha koʼp boʼlmagan (odatda n+p≤4) va
tutashtiruvchi boʼgʼin joizligi nisbatan keng boʼlgan hollar hisoblanadi.
