1.
Tovar raqobatbardoshligi tushunchasini izohlang.
81
bir qancha belgilariga ko„ra turkumlash mumkin. Xususan, tovarlarni iste`mol qilish davriyligiga
ko„ra ularni:
uzoq muddatli iste`mol tovarlari;
qisqa muddatli iste`mol tovarlari;
xizmat turlariga ajratish mumkin.
Iste`mol tovarlari bilan savdo qilish xususiyatiga ko„ra esa ularni:
kundalik iste`mol tovarlari;
dastlabki tanlov asosida olinadigan tovarlar;
alohida talabga ega bo„lgan tovarlar;
passiv talabdagi tovarlarga bo„lish mumkin.
12.1.- jadval
Iste`mol tovarlari turkumi
Kundalik iste`mol tovarlari:
a) doimiy talabdagi asosiy
tovarlar
b) impul‟siv tarzda sotib
olinadigan tovarlar
v) favqulodda holatlar uchun
tovarlar
Dastlabki tanlov asosida
olinadigan tovarlar:
a) o„xshash tovarlar
b) alohida ko„rinishdagi
tovarlar
Alohida
talabdagi
tovarlar
Passiv
talabdagi
tovarlar
Ushbu turkumlash belgisi va tegishli guruhlariga kiruvchi tovarlar xususida batafsilroq
to„xtalib o„tamiz.
Ko„pgina hollarda kundalik iste`mol tovarlari guruhiga faqat oziq-ovqat mahsulotlarini
kiritish, bizning mamlakatimizaholisi uchun ko„nikma bo„lib qolgan. Chunki, dastlabki ma`muriy
iqtisodiyot tizimidagi keng ko„lamdagi ixtisoslashuv bevosita sanoat iste`mol bozorida ham
takrorlanar edi. Hozirgi vaqtda esa ko„pgina firmalar va savdo shaxobchalari
xorijiy tajriba va
savdo qilishdagi maxalliy ko„nikmani nazarda tutib, kundalik iste`mol tovarlarni bir muncha to„gri
shakllantirishga yondoshmoqdalar.
Kundalik iste`mol tovarlariga kundalik turmush uchun zaruriy oziq-ovqatlar, kir yuvish,
tozalash vositalari, uy xo„jaligi uchun zaruriy mayda tovarlar,
ayrim kantselyariya tovarlari,
kundalik ruznomalar, ommabop oynomalar va xokazolarni kiritish mumkin.
Kundalik iste`mol tovarlarini iste`mol qilish intensivligiga ko„ra ularni o„z navbatida yana 3
ta quyi guruhga ajratish mumkin:
a) doimiy ehtiyojdagi asosiy tovarlar;
b) impul‟siv tarzda sotib olinadigan tovarlar;
v) favqulodda holatlar uchun xarid qilinadigan tovarlar.
Doimiy ehtiyojdagi asosiy tovarlar-xaridorlar tomonidan dastlabki ko„nikmaga, odatga
ko„ra tanlovsiz, qiyoslashsiz sotib olinadi. Masalan, oila uchun ko„nikmadagi non mahsuloti turi,
xo„jalik sovuni, o„simlik yog‟i va hk. Impul‟siv tarzda sotib olinadjigan tovarlar guruhiga esa
xaridor doim ular xaqida o„ylamaydigan, lekin uchrashi bilan beixtiyor
xarid etadigan tovarlar
kiradi. Masalan, saqichlar, shokolad batonlari, televizion ko„rsatuvlar dasturi bo„lgan oynoma,
ro„znoma va shu kabilar. Favqulodda holatlar uchun xarid odatda retseptsiz sotiladigan dori-
darmonlar, uy xasharotlariga qarshi dorilar, zontlar, tuzatish tovarlari va shunga o„xshash
xaridor
duch kelgan sharoitdagina zarur bo„lgan tovarlardan tashkil topadi. Dastlabki tanlov asosida
olinadigan tovarlar safiga: mebellar, kiyim-kechaklar, uy-ro„zg‟or uchun elektr jihozlari kiradi va u
xaridorlardan qiyoslashni, narx, moda, dizayn jihatdan tanlovda bir muncha mulohaza yuritishni
talab etadi. Ushbu tovarlar o„xshash (sifat jihatidan bir biriga yaqin, lekin dizayni va narxi jihatidan
farqlanadigan) hamda aloxida ko„rinishdagi (rangi, fasoni, nav jihatidan) xarid didi va holatiga mos
bo„lgan tovarlarga bo„linadi.
82
Alohida talabdagi tovarlar- xaridor uchun o„ta qadrli sanalayotgan, o„ta nufuzli, mashhur
firmalar tovari bo„lib, ular uchun xaridor tayinli vaqt va harakatlarini ayamaydi.
Passiv talabdagi tovarlar- xaridorlarga notanish yoki ular xususida juda kam o„ylaydigan
tovarlardan tarkib topadi. Masalan, yaqin 15 yil ichida mamlakatimiz aholisi uchun mikroto„lqinli
pechlar, idish yuvish mashinalari notanish edi. Ushbu tovarlarning reklamasi, sotuvda ko„p
tarqalishi natijasida u keng xaridorlar ommasiga etib bordi. Bundan tashqari, dafn marosimi uchun
anjomlar, hayot sug‟urtasi kabi passiv talabdagi tovarlar ham aynan shu guruhga kiradi.
F.Kotler iste`mol tovarlari turkumini ushbu yuqorida qayd etilgan 4 katta guruhga bo„lib
o„rganishni va ular bilan savdo qilishda sezilarli natijalar berishini asoslaydi.
Iste`mol tovarlarini xarid etish intensivligi barcha turdagi savdo shaxobchalarida turlicha
bo„ladi. Masalan, Germaniyada asosiy iste`mol mollari bilan savdo qiluvchi savdo korxonalarining
12 turini keltirish mumkin. Bular safiga supermarketlardan tortib, «hayotiy vosita mollari»
turkumidagi kichik do„konlar ham kiradi. Ixtisosolashgan «Aldi», «Lidl», «Karshtat» turkumidagi
savdo korxonalarida o„ziga xos bo„lgan tovar assortimenti shakllangan va bu xaridorlarning
xaridida ham o„z aksini topadi.
Meva va sabzavotlar, uy xo„jaligi uchun mayda tovarlarni yanada
tor ixtisoslashgan, o„ta sifatli tovarlar savdo qiluvchi do„konlardan xarid qilish mumkin. Boshqa
bir qancha Evropa ittifoqi davlatlarida, AqSH va yangi SHarq mamlakatlarida ham iste`mol
mollari savdosi shunday tashkil etilgan.
