2.2. Inson mehnat faoliyatining turlari Inson mehnat faoliyati hozirgi vaqtda quyidagi mehnat turlariga
boiinadi:
A. Jismoniy faollikni talab qiluvchi mehnat turi. Bunday melinat
turi, qachonki mehnat vositalari boim agan vaziyatlarda qoilaniladi.
Bunda katta energetik kuch talab qilinadi, ya’ni 17 dan 25 gacha MJ
yoki 4000-6000 kkal energiya va undan ortiq. Ushbu mehnat turi
taraqqiy etishi bilan birga, birqancha kamchiliklarga ega. Jumladan,
mahsulotning oz miqdorda ishlab chiqarilishi, mehnat unumdorligining
pastligi, ishchilarning tez toliqishi oqibatida ish kuni 50 foizining dam
olishga sarflanishi va boshqalar.
B. Mexanizatsiyalashgan mehnat turi. Bu mehnat faoliyati turida
ishchilarning energiya sarf qilishi kuniga 12,5-17 MJ yoki 3000-4000
kkal atrofida boiadi. Mexanizatsiyalashgan mehnat turida asosan ishchi
kuchi energiyasi tejaladi va asosiy kuch dasturiy ta’minot zimmasiga
tushadi. Bunday mehnat turida maxsus bilim va amaliyot talab
etiladi. Mexanizatsiyalashgan ishlab chiqarish sharoitida ish kuchining
samaradorligi kamayadi, lekin bunda masofadan turib q o i harakatidan
foydalanish oqibatida yuqori ish unumdorligiga erishiladi. Demak bu
mehnat turida, kichik qismda qabul qilingan m a’lumotlar asosida muayyan
ishlarning takrorlanishi mehnat unumdorligining oshishiga olib keladi.
D. Yarim avtomatlashgan ishlab chiqarish turi. Bu mehnat
turida insonning uzluksiz ishlashiga chek qo‘yiladi va ish faoliyatini
avtomatlashtirilgan mexanizmlar boshqaradi. Bunda insonning vazifasi
avtomatlashgan liniyalarga xizmat ko‘rsatish va elektron texnikalarni
boshqarish bilan cheklanadi. Ushbu mehnat faoliyatida - ish qismining
kattaligi, ish unumdorligining yuqoriligi, lekin inson asabining turli
darajadagi tarangligi bilan xarakterlanadi.
E.
Avtomatlashtirilgan mehnat tu ri fiziologik jihatdan ishchining
ishga doimiy tayyorgarligi va yuzaga kelishi mumkin b o ig an bunday
noxushliklami darhol bartaraf etishni taqozo etadi. Bunday funksional holat
«operativ kutish» turli holatlarda ishchining ishga b o ig an munosabati,
24
uning tezlik bilan ish ko‘rishi, ishga raas’uliyat bilan yondashishi va
boshqa holatlarga bogiiq.
