Gom osfera - inisonning iaoliyat jarayonida uning turgan o‘mi
tushuniladi. Masalan: ishlovchining obyektdagi, sexdagi, boiim dagi joyi.
Texnosfera - ishlovchining doimiy ravishda
ish jarayonidagi xavfii
joyi. Masalan: ishchining tokar yoki frezer dastgohidagi ish joyi yoki
payvandlovchining bevosita payvandlanayotgan qismlar holatidagi ish
joyi tushuniladi.
Xavfsizlikni ta’minlashning 3 uslubi mavjud:
1. Gomosfera bilan texnosferani bir-biridan vaqt yoki joy jihat-
dan uzoqlashtirish usuli,
bu usulda
ishlab chiqarish jarayonkd
mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, jihoz, uskunalami ma
sofadan turib boshqarish, robotlami qo ilash va boshqa boshqaruv
tizimlari orqali amalga oshiriladi. Masalan, konserva sanoatida sharbatlar
ishlab
chiqarishda, atom elektr stansiyalarida texnologik jarayonlami
boshqarishda, avtomobilsozlikda y ig ish jarayonidagi ishlami bajarishda
masofadan turib mexanizatsiyalashtirilgan jarayonlar orqali boshqariladi.
2. Xavfsizlik qoidarini q o ilab xavflarni bartaraf qilish yoki
texnosfera (ishlab chiqarish muhiti)ni normallashtirish hamda texnosfera
xarakteristikalarini inson xarakteristikalarini
xarakteristikalariga mos-
lashtirishga asoslangan. Bunda gomosfera va texnosfera ko‘rsatkichlari
bir-biriga yaqinlashtiradi. Bu usul ishlovchilami shovqin, chang, gaz,
yoritilganlik, harorat, jarohatlanish va boshqa xavfli omillardan himoya
qilishga qaratilagan tadbirlar majmuasini hamda xavfsiz uskuna j ihozlarni
qoilash orqali amalga oshiriladi. Masalan, to‘qimachilik kombinatlarida
yuzaga keladigan
ishlab chiqarish changlari; jihozlardan chiqadigan
shovqin, ish joylaming yoritilganligi va boshqa koisatkichlar m e’yor
darajalarida b o iish i talab etiladi.
3. Ish joylaridagi ishlovchilami himoya vositalari yordamida himoya-
lashga asoslangan. Bunda texnosfera xarakteristikalarini o‘zgartirish uchun
har xil himoya vositalri qoilaniladi. Masalan, shovqin chiqadigan ishlab
chiqarish tarmoqlarida shovqinga qarshi qurilmalar, kimyo sanoatida zaharli
gazlami ish joyidan kamaj^iruvchi-so‘ruvchi shkaflar,
yiiqori haroratli
ish joylarida sovitish qurilmalarini ishlatish, zaharli kimyoviy moddalar
ishlatiladigan joylarda inson organizmini himoya qiluvchi vositalami
q oilash va boshqalarni aytish mumkin. Ammo real shart-sharoitlarda
yuqoridagi usullaming faqat bittasini qo ilash
orqali ishlovchilaming
zaruriy xavfsizlik darajasini ta’minlash mumkin boim aydi. Iloji boricha
amaldagi usullami tatbiq etish orqaligina maqsadga erishish mumkin.
