G ‘altak yordamida lot suvga tushiriladi va tortib olinadi.
Lot -
toshning og‘irligi turlicha b o ia d i. “Neva” lebyodkasidagi toshning
og‘irligi 50 kg gacha, “Luga”da esa 30 kg gacha bo ‘ladi.
Mexanik lotlarda chuqurlik o ‘lchanganda
xatolik ancha katta
b o ‘ladi. Ular yordamida o ‘lchangan haqiqiy chuqurlikni topish
uchun kiritiladigan tuzatma manfiy
ishora bilan beriladi va
quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
a = BB
= (— ---- i ) ' a>
COSa
bu yerda: a - suv yuzasi bilan lot tushirilayotgan nuqta orasidagi
masofa, 1-a = hf,ic-A2= hhaq., 1
- simning uzunligi, a<10° b o ‘lsa,
tuzatma kiritmaymiz. Agar a> l bo‘Isa, tuzatma quyidagicha
aniqlanadi:
1)
a ga tuzatma olamiz;
2) suv osti qismiga tuzatma olamiz: li-Aj = 12,12-A2 = hhaq.
3.6-rasm. Burilish mexanizmi bilan ta ’minlangan GR-36 tipidagi lebyodka.
64
3.7-rasm. “Neva” (a) va “Luga” (b) tipidagi lebyodkalar.
3.8-rasm. Lebyodkalam ing boshqarish mexanizmlari.
3.9-rasm. Standart tipdagi gidrometrik yuklar.
Hozirgi kunda qoMlanilayotgan zamonaviy ultratovush usuli
bilan chuqurlikni o ‘lchash aniq natija beradi.
Bu usul yordamida
chuqurlikni qisqa vaqt ichida juda tez aniqlash mumkin. Unda
65
. I«>' I Ian i ladigan asbob
exolot deyiladi va u, asosan, dengiz, okean
va qisman ko‘llarda ishlatiladi (3 .10-rasm).
Daryolar sayoz b o ‘lgani uchun chuqurliklami o ‘lchashda bu
asbob qo'llanilm aydi. Exolot bilan 1 soatda 20
km gacha b o ig a n
masofadagi chuqurlikni aniqlash mumkin. Biroq suvning loyqaligi,
sho‘rligi, harorati chuqurlikni o ic h ash aniqligiga salbiy ta ’sir
qiladi. Aniqlikni oshirish maqsadida
olch angan chuqurlikka
tuzatma kiritiladi. Ultratovushning suvda tarqalish tezligi 1 sek da
1462 m ga teng. Bu usulda xatolik 1 % dan oshmaydi.
5
4
3 .10-rasm. IREL tipidagi exolotlam ing m arkaziy qurilmasi:
1 —
qog'ozni harakatlantiruvchi valik;
2 -
qog'oz lenta;
3
—yozuv chizg'ichi;
4,5 —
exolotni tarirovkalash vintlari.
