2.3-rasm. M uz bilan qoplangan va qiya burchak ostida o ‘m atilgan reykali suv
o ‘Ichash posti sxemasi: 1-toshli poydevor; 2-m etall qotirgichlar;
3-suv o ‘lchash taxtachasi; 4-shag‘al qoplama; 5-beton qoplama.
Qoziqli suv o ‘Ichash postlari. Agar
suv sathining yillik tebra-
nish amplitudasi nisbatan katta, y a’ni 8-10 metr oralig‘ida b o isa ,
qoziqli suv o ic h a sh postlarini qurish tavsiya etiladi (2.4-rasm).
Bunday postlar nishabligi kam b o ig a n daryolarda, k o ila rd a
va suv
omborlarida keng tarqalgan. Har bir postdagi qoziqlar soni shunday
tanlanadiki, ular orasidagi balandlik farqi 80 sm dan oshmasligi
kerak. Ular orasidagi masofa esa kuzatish olib borish qulayligini
hisobga olib belgilanadi.
H,
trft
2.4-rasm. Qoziqli suv o ic h a sh postining sxemasi: YuSS
-y u q o r i
(maksimal) suv sathi; IS -
ishchi suv sathi; QSS —
quyi (minimal) suv sathi.
30
Hozirgi kunda qoziqli suv o ic h a sh
postlarida standart tipdagi
suv o ic h ash reykalaridan foydalanib kelinmoqda. Reykaning
umumiy uzunligi 115 sm b o iib , shundan 15 sm uzunlikdagi qismi
reykaning dastasi hisoblanadi (diametr - 1,0 sm.). Qolgan 1 metrli
qismi
asosiy b o iib , qoziq ustiga o ‘matiladi, sanOq olishga
m oijallangan b o ia d i (2.2-rasm (d)).
Aralash suv o ‘lchash postlari. B a’zi hollarda shunday sharoit-
lar b o ia d ik i, bunda bir vaqtning o ‘zida
ham reykali, ham qoziqli
postlami tashkil etishga to ‘g ‘ri keladi. Bunday postlar aralash suv
o ic h ash postlari deb ataladi. Aralash suv o ic h a sh postlari daryo
uchastkasida qirg‘oqlari qiyalikning keskin o ‘zgargan qismida o ‘r-
natilishi mumkin. Bunda keskin qiya qirg‘oqda reykadan,
nisbatan
to‘g ‘ri qismida esa qoziqlardan foydalaniladi.
2.5-rasm. Ugom daryosidagi suv o ‘lchash posti.
2.1.2. Uzatma suv o ‘Ichash postlari
Uzatma suv o ic h a sh postlari daryo qirg‘og‘i murakkab relyefli
va shu tufayli oddiy suv o ic h a sh postlarini qurish mumkin
boim ag an hollarda tashkil etiladi.
Uzatma suv o ic h a sh postlari quyidagi ikki turga b o iinadi:
-
ko ‘prikli suv o Ichash postlari;
-
trosli suv o ‘Ichash postlari.
31
K o ‘p rik li suv o'lchash postlari - daryo uchastkasining k o ‘p-
rikli joyida tashkil etiladi. K o‘prikda doimiy boshlang‘ich nuqta
(DBN)
belgilanib, u “0” kuzatish tekisligi sifatida mahkamlanadi.
Uning balandligi ko‘prikka yaqin reperga nisbatan nivelirlash
natijalari orqali aniqlanadi. Suv sathini aniqlash uchun g ‘altakka
o ‘ralgan tros yoki temir lentadan foydalaniladi. K o‘prikli suv
o ic h ash postlarida suv sathining o ‘zgarishi tanlangan “0” kuzatish
tekisligi va undan pastda joylashgan suv yuzasi sathi orasidagi
balandliklar farqiga nisbatan baholanadi.
Bunday postlarni qurish va ularda
kuzatish ishlarini olib
borish juda qulay va iqtisodiy jihatdan tejamlidir.
Trosli suv o ‘lchash postlari - daryoning qirg‘og‘i juda tik va
daryo uchastkasida gidrotexnik inshootlar (ko‘prik) b o im ag an tog'
daryolarida quriladi (2.6-rasm).
Trosli suv o ic h ash postining asosiy qismi b o ig a n o ‘q - “0”
kuzatish tekisligi vazifasini bajaradi. U yog‘ochdan (dub, sosna)
yoki quvurdan (truba) yasalgan b o ia d i. 0 ‘q qirg‘oqqa qoziqlar
yordamida mahkamlanib, unga qirg'oqda 1
m etr uzunlikdagi suv
o ic h a sh reykasi gorizontal holatda o'm atiladi. Reykaning “0”
sa n o g i o ‘q tomonida joylashadi. Postda tros g ‘altakka o ‘ralib, rey
kaning oxiriga o ‘matiladi. Uning uchiga o g irlig i 2-5 kg b o ig a n
yuk osiladi. Reykadan olingan sanoqdan suv sathini topish uchun
postda olingan natijalar tarirovka qilinadi.
2.6-rasm. Trosli uzatma suv o ic h a sh postining sxemasi:
1 -qoziq; 2-reyka; 3-uzatma; 4-blok; 5-tros; 6-yuk; 7-aylantirgich.
32
2.7-rasm. Q irg'oq tipidagi uzoq masofaga uzatib beruvchi suv o ic h a sh
posti, chapda - o ‘m atilish sxemasi, o ‘ngdagi - fotosurati.
2.8-rasm. Orol tipidagi uzoq masofaga uzatib bcruvchi suv o ‘lchash posti.
