Gidrometriyaning tadqiqot usullari

suv obyektlari, to‘g ‘ridan to ‘g ‘ri dala sharoitida, aniq bir maqsadni 
ko‘zlab, ekspeditsiya usulida o ‘rganiladi. Bu usulda bajarilishi 
zarur b o ‘lgan suv o ic h ash va kuzatish ishlari majmui, ekspeditsiya 
oldiga qo‘yiladigan vazifalarga b o g iiq holda, oldindan tuzilgan 
dasturda batafsil qayd etilgan b o ia d i. T a’kidlash lozimki, 
ekspeditsiya usulida hudud b o ‘yicha keng miqyosda o ‘zgaruvchi, 
lekin m a iu m vaqt davomida kam o ‘zgaradigan gidrologik hodisa 
va jarayonlar tadqiq qilinadi.
Ekspeditsiya usulida o ‘rganilayotgan suv obyektida o ic h ash
va kuzatish ishlari nisbatan qisqa rnuddat, aniqrogi, bir necha 
oydan to bir-ikki va, b a ’zan, undan ham ko‘p yillar davomida olib 
boriladi. Shu maqsadda vaqtinchalik faoliyat ko‘rsatadigan suv 
o ic h ash postlari tashkil etiladi. Bunday tadbirlar o ‘rganilayotgan 
suv obyekti haqida zarur gidrologik 
m aium otlarni to‘plashga 
imkon beradi.
Respublikamizda har yili o ‘zining m a’lum maqsadi va 
vazifalariga ega b o ig a n maxsus ekspeditsiyalar tashkil etiladi. 
Ulaming aksariyat qismi 0 ‘zgidromet, Qishloq va suv xo‘jaligi 
vazirligi, Fanlar Akademiyasi va suv resurslaridan foydalanuvchi 
boshqa tashkilotlar hamda muassasalar tasarrufida faoliyat ko‘rsatadi.
Tajriba-laboratoriya usuli suv rejimining tabiiy va kimyoviy 
xususiyatlarini 
aniqlash, 
ularda 
kechadigan 
gidrodinamik 
jarayonlar va boshqa hodisalami modellashtirish sharoitida 
o ‘rganish imkonini beradi. Shu maqsaddagi tajribalar loyihalash va 
boshqa turdagi ilmiy tadqiqot institutlarida, maxsus o ic h o v - 
kuzatuv 
uskunalari 
va 
qurilmalari 
bilan 
jihozlangan 
laboratoriyalarda amalga oshiriladi. Suv rejimi elementlarini 
aniqlash bilan b o g iiq b o ig a n bu usul suv obyektlarida qurilishi 
rejalashtirilayotgan 
gidroelektrostansiyalar, 
to‘g ‘onlar, 
suv 
omborlari, kanallar va boshqa turdagi gidrotexnik inshootlami 
loyihalashda keng qoilaniladi. Mazkur inshootlami ekspluatatsiya 
qilish, y a’ni ulami ishlatishda kerak boiad igan suv rejimi 
ko'rsatkichlarini aniqlashda va bu sharoitda kechishi mumkin 
b o ig a n gidrologik hodisalami oldindan baholashda ham tajri­
ba-laboratoriya usuli q o i keladi.
21

A w alg i mavzulardan m a’lum b o ‘ldiki, gidrometriyaning 
asosiy vazifasi suv obyektlarida kuzatish va o ic h ash ishlarini 
tashkil etish, shu ishlami amalga oshirish jarayonida to ‘plangan 
m a’lumotlami 
qayta 
ishlash, 
umumlashtirish 
hamda 
bu 
jarayonlam i uslubiy ta ’minlash va ular bilan bog‘liq b o ‘lgan 
hisoblash usullarini takomillashtirishdan iboratdir.
Suv obyektlarida qurilgan gidrometrik stansiyalar va postlarda 
amalga oshirilgan suv o ‘lchash va kuzatish ishlari natijasida 
to ‘plangan 
m a’lumotlar 
gidrologiya 
fanining 
oltin 
fondi 
hisoblanadi. 0 ‘z navbatida, ular nazariy va amaliy gidrometriya, 
muhandislik gidrologiyasi (gidrologik hisoblashlar va prognozlar) 
kabi fanlaming rivojlanishiga zamin b o iib xizmat qiladi.
Shuningdek, gidrometrik, ya’ni suv o ‘lchash m a’lumotlarisiz 
biron bir gidrotexnik yoki suv x o ‘jaligi inshootlarini loyihalash, 
qurish, ulardan oqilona foydalanish ishlarini amalga oshirib 
bo‘lmaydi. Shuning uchun ham gidrologiya sohasi mutaxassislari 
o ‘zlarining ish faoliyatida suv obyektlarida uzoq yillar davomida 
amalga oshirilgan suv sathi, suv sarfi, harorat rejimi, muzlash 
hodisalari, loyqa oqiziqlar oqimi va o ‘zan jarayonlaridagi 
o‘zgarishlar haqidagi m a’lumotlami to ‘playdilar. T o ‘plangan suv 
o ‘lchash m a ’lumotlari bazasini birlamchi qayta ishlab, tahlil qiladi 
va amaliyot uchun tegishli xulosalar chiqaradi.
Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlarda suv obyektlarida • 
o ic h a sh va kuzatish ishlarini amalga oshirish, m a’lumotlami 
to ‘plash, saqlash, qayta ishlash, umumlashtirish va zam r b o ‘lganda 
ulami iste’molchilarga yetkazib berish jarayoni toialig ach a 
kom p’yuter texnologiyalarini q o ‘llashga asoslangan. Bu tartibdagi 
faoliyat bosqichlari mamlakatimizda suv o ic h a sh va kuzatish 
ishlariga m as’ul bo‘lgan O ‘zgidrometga ham tegishlidir.
Gidrometriya juda qadim zamonlardan boshlab, to shu kunga 
qadar insoniyat xizmatida b o iib , uning talablari bilan b o g iiq
holda rivojlanib kelgan. Bu haqda ingliz olimi A.K.Bisvasning 
“ M ejiOBeK h k o / u i . M3 
Hcropnn rH/ipo.ioi 
HH”
(Leningrad, 
1 9 7 5 ) , 
o ‘ z b c k
olimlari 
Ya.G‘.G ‘ulomovning 
“ H c t o p h h
op o u ieH U M

Download 46,03 Mb.