47
Yuqori harorat ta'sirida purin nukleotidlari azot asoslaridan ajralib,
replikatsiyada ishtirok eta olmay qoladi. Bu jarayon reparatsiyasi
maxsus ferment
apurinli endonukleaza orqali amalga oshadi. Bu reaksiyalar ham timinli dimerlar
reparatsiyasiga o`xshaydi.
DNK molekulasidagi azot asoslarining turli xil kimyoviy alkillash asosida
hosil bo`lgan metillangan birikmalari DNK-glikozilaza degan
ferment guruhlari
orqali reparatsiya qilinadi. Shikastlangan nukleotidlardan azot asoslari ajratilsa
ham, uglevod, fosfor qoldiqlari o`zgarmaydi. Ajratilgan
alkillangan azot asoslari
o`rniga tabiiy azot asoslarini DNK-glikozilaza fermentlar DNK zanjiriga
bog`laydi.
DNK sintezida xatolik reparatsiya orqali tuzatilmasa, replikatsiya jarayoni
to`g`ri kechmaydi. DNK molekulasidagi bunday o`zgarishlarni mutatsiya deb
ataladi. Mutatsiyalar o`z-o`zidan (spontanli) va indutsirlanish asosida bo`lishi
mumkin. Organizmda DNK molekulasida o`z-o`zidan mutatsiya bo`lish
chastotasining ehtimoli juda kam bo`lib, 10
-5
-10
-8
ga teng. DNK molekulasidagi
mutatsiyalar aksariyat tashqi omillar ta'sirida (radiatsiya, viruslar, kimyoviy
agentlar) sodir bo`ladi. Genomga ta'sir qiluvchi mutagenlar ichida atrof-muhitning
ifloslanishiga sabab bo`luvchilar xavfli hisoblanadi. Sanoat chiqindilari suv va
havoni buzilishi genomga salbiy ta'sir qilishi mumkin. Oziq-ovqatga qo`shiladigan
bo`yoqlar, stabilizatorlar, yoqimli ichimli moddalarning
ayrimlari mutagen
bo`lganligi uchun ularning ishlatilishi hozirgi kunda qat'iy nazoratga olingan.
Ko`pchilik dorivor moddalar ham mutagen bo`lib, ularning genomga ta'sir qilishi
aniqlanmoqda.
