Lak-bo’yoq materiallari tarkibi, asosiy sifat ko’rsatkichlari

76 
Lak-bo`yoq materiallarining asosiy komponentlari lak, grunt, shpatlyovka, 
bo`yoq va plyonka hosil qiluvchi (alif) lardan iborat. Plyonka hosil qiluvchining 
tegishli erituvchidagi eritmasi lak deyiladi.
Lak-bo`yoq materiallari plyonka hosil qiluvchi turiga ko`ra ikkiga bo`linadi: 
«Alif + pigment» - moyli bo`yoq; (Alif asosida tayorlangan bo`yoq)
«Lak + pigment » - emalli bo`yoq turlarga bo`linadi. (Lak asosida 
tayorlangan bo`yoq) 
Pigment sifatida metall oksidlari kukunlaridan (temir, qo`rg`oshin, rux, titan 
oksidlari va boshqalar), yaxshilab maydalangan tabiiy noorganik moddalar (bo`r, 
kalsit, oxra) va alyuminiy kukunidan nisbatan ko`p foydalaniladi. Pigmentning 
asosiy vazifasi bo`yoqqa rang berishdan iborat. 
Lak-bo`yoq materiallari tarkibiga plyonka hosil qiluvchi, erituvchi va 
pigmentlardan tashqari qovushoqligini kamaytirish uchun qo`shimcha, qoplam 
elastikligini oshirish uchun plastifikatorlar, bo`yoqning tezroq qurishini ta’minlash 
uchun sikkativ (katalizator)lar qo`shiladi. 
Davlat standartiga ko`ra laklar, gruntovkalar, shpaklyovkalar va bo`yoqlarni 
markalashda chapdan o`ngga tomon o`qiladigan 5 ta belgilar guruhidan 
foydalaniladi: 
1-guruhga quyidagilardan biri kiradi: lak, gruntovka, shpatlyovka, emal. 
2-guruhga 2 ta harf bilan ifodalanadigan asosiy plyonka hosil qiluvchilar 
ko`rsatilgan bo`ladi. 2-guruh belgisidan so`ng chiziqdan keyin keladigan 3-guruh 
belgisi qoplamani ishlatilish sharoitini belgilaydi. 4-belgidagi 1, 2 yoki 3 ta raqam 
bilan ifodalanadigan belgi ushbu lak-bo`yoq materialiga berilgan tartib raqamini 
ko`rsatadi. 5-guruh belgisida bo`yoqning rangi ko`rsatilgan bo`ladi. 
Vazifasiga ko`ra lak-bo`yoq materiallarining ishlatilishi: Gruntovka va 
laklar - 0; shpaklyovkalar - 00 ; atmosfera ta’siriga chidamli–1; atmosfera 
ta’siriga chidamliligi chegaralangan - 2; konservatsion - 3; suv ta’siriga chidamli 
– 4; teri, rezina materiallarni tashqi tomondan qoplash uchun - 5; moy va benzin 
ta’siriga chidamli - 6; kimyoviy ta’sirga chidamli - 7; issiqlik ta’siriga chidamli
(60
o
C dan 200
o
C gacha) - 8; elektroizolyasion - 9. 

77 
Asosiy plyonka hosil qiluvchilar quyidagicha belgilanadi: 
Epoksid-efirlar – ЭФ, Bitumlar - БТ, Gliftallar –ГФ, Pentaftallar –PF, 
Poliefirlar – ПЭ, Fenolli–ФЛ, Perxlorvinilli–ПХ, Poliakrilli–AK, Nitroseilulozali–
НЦ, Kanifolli–КФ, Shellakli–ШЛ, Eritilgan moyli–MA, Polivinilasetatli–ВЛ, 
Melaminli–ML, Mochevinali–МВ, Epoksidli–ЭР, Alkid-stirolli–AC, Kremniy 
organik–KO, Yаntarli–ЯН. 
Masalan, Gliftal smola asosidagi gruntovka GF-020, Nitrolak asosidagi 
shpatlyovka — NC-008, tashqi qoplam hosil qilish uchun zangori himoyalovchi 
Nitroemal NC-11-15, atmosfera ta’siriga chidamli jigarrang moyli bo`yoq MA-11 
ko`rinishida belgilanadi. 
Shpatlyovkalar laklarga ko‘p miqdorda (parda hosil qiluvchi modda 
massasiga nisbatan 40 foiz miqdorda) pigment va to‘ldiruvchi (odatda bo‘r yoki 
mikrokalsit) qo‘shib tayyorlanadi. Avtomobillarning tashqi sirtlariga ishlov berish 
uchun pentaftalli (ncp-002), poliefirli (nE-0044), epoksidli (En-0010) va boshqa 
Shpatlyovkalar ishlab chiqariladi (shpatlyovkalar to‘g‘risidagi ma’lumot -jadvalda 
keltirilgan). Metallar uchun ishlatiladigan shpatlyovkani qo‘rg‘oshinli yoki ruxli 
beliladan, yog‘ochlar uchun esa bo‘r, mikrokalsit, alif, duradgorlik yelimidan 
tayyorlash mumkin. 

Download 1,92 Mb.