51
Jamiyat bu mahsulotlar uyg’unlashuvidan birortasini tanlashi zarur: ko’proq
tegirmon ishlab chiqarish kamroq non ishlab chiqarishni bildiradi va aksincha.
Har
qanday mahsulotning qandaydir miqdorini olish uchun, voz kechishga to’g’ri
keladigan boshqa mahsulot miqdori bu mahsulotning muqobil xarajatlari deb
ataladi.
Biz iqtisodiyot resurslarning to’la bandligi va ishlab chiqarishning to’liq
hajmi
bilan xususiyatli deb hisobladik. Agar band bo’lmagan resurslar bo’lsa yoki
resurslardan samarasiz foydalanilsa (to’liq foydalanilmasa) iqtisodiyot jadvalda
ko’rsatilgan har bir muqobil variantdagidan kamroq mahsulot ishlab chiqargan va
bu chizmada keltirilgan ishlab chiqarish imkoniyati egri chizig’ining
ichida
joylashgan bo’lar edi.
Agar resurslarning miqdori va sifati hamda texnologiya o’zgarsa iqtisodiyotda
ishlab chiqarishning umumiy hajmi ham (ishlab
chiqarish imkoniyati egri
chizig’ining holati) o’zgaradi. Mavjud resurslarning ko’payishi har bir variantda bitta
yoki har ikkala mahsulot ishlab chiqarish hajmining ko’payishiga olib keladi.
5. Ishlab chiqarishning samaradorligi va uning ko’rsatkichlari
Ishlab chiqarish samaradorligi va uni oshirish masalasi har doim iqtisodiyot
nazariyasi fanining dolzarb muammosi sifatida, uning diqqat markazida bo’lib keladi.
Ayniqsa, hozirgi paytda bu masala yanada keskin qo’yilmoqda.
Buning sababi
shundaki, ishlab chiqarish samaradorligini oshirmasdan turib mamlakatimiz oldida
turgan muhim masala – mustaqil iqtisodiy taraqqiyotni
jadallashtirish vazifasini
amalga oshirib bo’lmaydi. Samaradorlikning iqtisodiy mazmuni sifatida har doim
ishlab chiqarishning pirovard natijasi bilan
unga avanslangan resurslar, mablag’lar
yoki qilingan xarajatlar o’rtasidagi nisbat tushuniladi.
Lekin, turli ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar sharoitida shu jamiyatning maqsadidan
kelib chiqib, samaradorlik muammosining tub mohiyati o’zgaradi. Bozor iqtisodiyoti
sharoitida ishlab chiqarishning asosiy maqsadi foyda olishga
qaratilganligi sababli
har bir iqtisodiy sub’ekt ko’proq foyda olishga intiladi. Sh
