119
Ikkilik kodini
tuzishda atigi ikkita simvol qoʻllanilishiga qaramay
ixtiyoriy sonning turlicha kodlarini tuzish mumkin. Ba’zi kodlarda
ketma-ketlik bir-biridan razryadlar soni yoki uzunligi bilan farqlansa,
ba’zilarida ular tuzilgan qoidalari bilan farqlanadi. Birinchi
holda kod,
umuman olganda ikkilik sanoq tizimda yozilgan butun son bo
ʻlib,
bunday kodlarda katta uzunlikdagi cheksiz nol va birlar ketma-ketligi
ishtirok etishi mumkin.
Arifmetik a
mallarni bajarishda teskari, qoʻshimcha ikkilik-oʻnlik
va ikkilik kodining boshqa turlarini tadqiq etish maqfsadga muvofiqdir.
Ularni qoʻllaganda oʻzgartirgich elektr signallarini maksimal
soddalashtirish va amallarni bajarish vaqtini kamaytirish mumkin.
Kodlarning boshqa gurui raqamli tizimlarda, masalan, xotira
qurilmalarning maxsus yacheykalarining ishdan chiqishi sababli yuzaga
keladigan nosozliklarni aniqlash va
tuzatish kabi muammolarni
yechishga yordam beradi. Ular ortiqcha kodlar deb ataladi. Bu kodlarda
faqat bitta razryad, yoki umumiy holda bir nechta razryadlar ham bir,
qam nol qiymat olishi mumkin, lekin qolgan boshqa razryadlar nolga
teng bo
ʻlgan, belgilangan qiymatga ega boʻladilar. Mazkur kodlar n dan
1, n dan 2 va shu kabi deb ataladilar. Bundan kodlarga «10 dan 1» (10ta
simvoldan faqat bittasi bir q
iymatiga ega boʻlishi mumkin), «5 dan 2»
(beshta simvoldan ikkitasi doim birga teng qiymatga ega), juft yoki
toqlikni tekshiruvchi
kodlar, Heming kodlari misol boʻla oladilar.
Raqamli
tizimlar, umuman olganda, tashqi muqit bilan doim
periferiya (tashqi) qurilmalar orqali boq
langan boʻlib, uchta guruga
boʻlinadi:
-
inson va mikro EHM oʻrtasida aloqa oʻrnatuvchi qurilmalar
(klaviatura, yozuv mashinkalari, si
mvolli va grafik displeylar, oʻquvchi
avtomatlar va h.k.);
-
boshqaruv obyektlari oʻrtasida aloqa oʻrnatuvchi qurilmalar (turli
datchiklar va
ijro organlari, datchiklardagi analog signallarni raqamli
signalga oʻgiruvchi va ma’lumotlarni ijro organlariga uzatishda
qaytadan oʻgirish qurilmalari);
- katta hajmdagi tashqi xotira qurilmalari (XQ) (magnit tasmalari
va
disklardagi XQlari, silindrik magnit domenlari va zaryad aloqali
asboblardagi xotira).
Tashqi XQlarining koʻpchiligi insonga EHM bilan unga joʻn
boʻlgan soʻzlar va oʻnlik sonlar tilida muloqatga kirishga imkon
berganligi uchun, tashqi HXlarida ma’lumot bir turdan ikkinchisiga
oʻgiriladi, chunki qayta ishlanayotgan ma’lumotlar, dastlabki berilganlar
120
va olinayotgan ma’lumotlar hisob mashinalari
yordamida ikkilik sanoq
tizimida kodlan
ayotgan turli fizik holatlar koʻrinishda ifodalanadi. Bu
vazifani kod oʻzgartirgichlari deb ataluvchi kombinatsion raqamli
sxemalar amalga oshiradi.
Kod oʻzgartirgichlarning hususiy holi boʻlib
shifratorlar va deshifratorlar qisoblanadi.
Oʻnlik, sakkizlik yoki oʻnoltitalik sanoq tizimidagi raqamlarni
ikkilik yoki ikkilik-
oʻnlik kodga oʻzgartiruvchi kombinatsion mantiqiy
qurilma –
