313
kirishidagi kuchlanishning oniy qiymatini
U
A
orqali belgilaymiz.
Koʻrinib turibdiki,
CHIQ
U
A
U
K
U
)
/
1
(
0
−
=
, bu yerda
K
U0
– manfiy TAsiz
OKning kuchlanish
boʻyicha kuchaytirish koeffitsiyenti. Kirxgof
qonunidan foydalanib, A tugun
uchun
0
2
1
=
−
+
КIR
I
I
I
deb yozish
mumkin.
1
0
1
1
1
R
U
K
U
R
U
U
I
CHIQ
U
КIR
A
КIR
−
=
−
=
,
ТА
CHIQ
U
ТА
A
CHIQ
R
U
K
R
U
U
I
+
=
−
=
0
2
1
1
,
КIR
CHIQ
U
КIR
A
КIR
R
U
K
R
U
I
0
1
−
=
=
.
Bundan,
−
+
+
=
КIR
U
U
ТА
U
КIR
CHIQ
R
K
K
R
R
K
R
U
U
0
0
1
0
1
1
1
1
1
1
. (10.18)
Formuladagi manfiy ishora, chiqishdagi signal fazasi kirishdagiga
nisbatan 180
0
ga farqlanishini (inverslanishini) bildiradi.
K140UD7 turdagi OK asosida yaratilgan bunday qurilmaning
kuchaytirish koeffitsiyenti
K
U
ni hisoblaymiz (
K
U0
=45000,
I
KIR
=220
nA).
R
TA
=100 kOm,
R
1
=1 kOm
boʻlsin. Bu OK kirish qarshiligi
R
KIR
=
U
A
/
I
KIR
.
E
M
=5V
boʻlganda chiqish kuchlanishi
U
CHIQ
≤5V.
Bundan
U
A
=
U
CHIQ
/
K
U0
= 0,11·10
-3
V,
R
KIR
=0,5·10
3
Om ekanligi kelib
chiqadi. Bu yerdan (10.18) ga asosan
qurilmaning kuchaytirish
koeffitsiyenti
2
,
100
−
=
=
КIR
CHIQ
U
U
U
K
.
314
Endi ideal OK xossalaridan foydalanib qurilmaning kuchaytirish
koeffitsiyentini hisoblaymiz. Avvalgidek, Kirxgof qonunidan
0
2
1
=
−
+
КIR
I
I
I
.
c) ideal OK kirish toki
I
KIR
=0 va f) umumiy shinaga ulangan
inverslamaydigan kirish potensiali nolga teng
boʻlganligi sababli, A
nuqta potensiali nolga teng
boʻlgan xossalariga asosan
1
1
R
U
I
КIR
=
,
ТА
CHIQ
R
U
I
=
2
.
Demak,
1
R
R
U
U
K
ТА
КIR
CHIQ
U
−
=
=
. (10/19)
R
1
va
R
TA
larning avvalgi qiymatlarida qurilmaning kuchaytirish
koeffitsiyenti
K
U
=-100.
Bundan juda muhim xulosa
kelib chiqadi, ya’ni: OK ideal deb
faraz qilingan aniq va taqribiy ifodalarda yuzaga keladigan xatoliklar
juda kichik. Demak, OKning uncha katta
boʻlmagan xususiy
kuchaytirish koeffitsiyentlarida ham taqribiy ifoda
yetarli darajada aniq
hisoblarni berar ekan.
Kuchaytirgichning kirish qarshiligi
R
1
rezistor qarshiligiga teng,
va odatda, katta emas. Sxemaning afzalligi – manfiy TAsiz OKga
nisbatan chiqish qarshiligining ancha kichikligidir.
F
>10
boʻlgandagi inverslaydigan kuchaytirgich chiqish qarshiligi
quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
0
.
.
U
U
ТА
CHIQ
ТА
CHIQ
CHIQ
K
K
R
F
R
R
⋅
=
=
. (10.20)
(10.20) ifodadan, qurilmaning kuchaytirish koeffitsiyenti aniq
barqaror va faqat TA qarshiligi
R
TA
qiymatini
qoʻshimcha qarshilik
R
1
qiymatiga nisbati bilan aniqlanishi kelib chiqadi. Ammo bu natija OK
kuchaytirish koeffitsiyenti keskin kamayib ketishi evaziga sodir
boʻladi
(
R
TA
/
R
1
<<
K
U
). Qarshiliklar nisbati kuchaytirish masshtabini beradi. Shu
sababli bu kuchaytirgich
inverslaydigan masshtablovchi kuchaytirgich
nomini olgan.
315
Kuchaytirish koeffitsiyentlarini barqarorlash bilan birga manfiy
TA kuchaytirgich dinamik diapazonini ham bir necha ming martaga
kengaytiradi. Masalan, K140UD7 turdagi OKda maksimal kirish signali
mVlarning
oʻn ulushlaridan oshmaydi, berilgan manfiy TAda esa u
oʻnlab voltni tashkil etadi. Keyingi
OK asosidagi qurilmalarni
hisoblashlarda idel OK xossalaridan kelib chiqqan taqribiy ifodalardan
foydalanamiz.
Inverslamaydigan kuchaytirgich.
Inverslamaydigan kuchaytirgich
prinsipial sxemasi 10.23-rasmda keltirilgan. Kirish signali OKning
inverslamaydigan kirishiga beriladi, inverslaydigan kirishga esa TA
signali beriladi. Bu TA kuchlanish
boʻyicha ketma-ket manfiy TA
ekanligi
koʻrinib turibdi.
10.23-rasm.
Inverslamaydigan kuchaytirgich sxemasi.
Inverslamaydigan OK uchun kirish toki
I
KIR
=0, shuning uchun
inverslaydigan kirish potensiali
)
/(
1
1
1
ТА
ЧИК
R
R
R
U
U
+
=
. Boshqa
tomondan, ideal OK uchun kirishdagi potensiallar bir biriga teng
//
/
U
U
=
. Demak,
)
/(
1
1
ТА
CHIQ
КIR
R
R
R
U
U
+
=
, bundan
inverslamaydigan
kuchaytirgich kuchaytirish koeffitsiyenti
1
1
R
R
K
ТА
U
+
=
. (10.21)
Yetarli chuqur manfiy TA amalga oshirilganda (
F
>10
boʻlganda)
(10.21) ifoda 4 % xatolik bilan
toʻgʻri boʻladi. Odatda,
R
TA
+R
1
=50 kOm
÷ 1 MOm.
Inverslamaydigan kuchaytirgichning kirish qarshiligi qiymati
OKning katta kirish qarshiligi (1÷10 GOm) va chuqur manfiy TA bilan
316
belgilanadi. Inverslamaydigan kuchaytirgich chiqish qarshiligini
hisoblash uchun (10.21) formuladan foydalanamiz.
OKning inverslamaydigan ulanishi, katta ichki qarshilikka ega
signal manbaini kirish qarshiligi kichik
boʻlgan signalni qayta ishlovchi
qurilma bilan muvofiqlashtirish talab etilganda
qoʻllaniladi. Bunda
signal fazasi saqlanadi.
Manfiy TA chuqurligi ortsa (
R
TA
→0,
R
1
→∞)
kuchaytirish
koeffitsiyenti
K
U
kamayadi va birga tenglashadi (
K
U
= 1).
Bunday kuchaytirgich
