38
avtomatlashtirish tizimlarining tezkorligi va ishonchligi
ortadi va ekspluatatsion
harajatlar ham kamayadi. Diskret ish tartabiga ega bo`lgan qurilmalar asosan
tranzistorli va integral mikrosxemali elementlar asosida ishlab chiqariladi. Ularda
energiya sarfi kam bo`ladi, kichik ulchamga ega bo`lib, yuqori ishonchlilikka ega.
Uzoq vaqt davomida avtomatika sxemalarida tranzistorli «Logika - T»
seriyasidagi mantiqiy elementlar qo`llanib kelindi. Ko`p hollarda ular yordamida
elektromagnatli boshqaruv qurilmalari almashtirilib, tizim kontaktsiz sxemalarga
o`tkazildi. Lekin, «Logika - T» elementlari ma‘lum kamchiliklarga ega:
tashqi
ta‘sirlardan himoyalanganligi bo`yicha mustahkamligi va funksional vazifalari
bo`yicha. Shuning uchun diskret avtomatika va telemexanika tizimlarida
qo`llanuvchi «Logika - I» seriyali boshqaruv elementlari ishlab chiqildi.
Hozirgi
kunda
bu
elementlar
avtomatlashtirish
sxemalarida
keng
qo`llanilyapti. Bu element tashqi ta‘sirlardan yuqori darajada himoyalangan va
yuqori tezkorlikka ega bo`lib, K511 integral mikrosxemalari, gerkon relelari,
optronlar, tiristorlarva simistorlar asosida quriladi.
Diskret mantiqiy elementlar
standartlashtirilib, kirish va chiqish signallari, yuklama imkoniyati, o`lchamlari
bo`yicha unifikatsiyalangan bo`lib, ularni o`rnatish, sozlash va foydalanishni
yengillashtiradi.
Mantiqiy elementlarning kirish qismiga datchiklardan olinadigan signallar
uzatilib chiqish qismiga elektromexanik qurilmalar va boshqa ijro elementlari
ulanadi.
Murakkab avtomatlashtrish tizimlarini diskret
elementlarda ishlab chiqish
mantiq algebrasini qo`llash qulaydir. Diskret sxemalarni sintezi va ularni tekshirish
usullari elementlarining ketma-ket ishlashi va ularning tavsifnomalariga bog‗liq.
Ish tartibiga ko`ra sxemalar bir taktli va ko`p taktliga ajratiladi.
Bir taktli sxemalarda ijro elementlarining holati har bir belgilangan vaqt
oralig`ida keyingi (qabul qiluvchi) elementning holati bilan aniqlanadi. Ularda
qabul qiluvchi va ijrochi elemenlarning belgilangan ketma-ketligi ko`zda
tutilmaydi. Ko`p taktli sxemalarda qabul qiluvchi oraliq va ijro elementlarining
belgilangan ketma-ketligi mavjud.
Diskret sxemalarning analitik ifodasini yozishda quyidagi belgilardan
foydalaniladi:
A, V ..., X,Y…-qabul qiluvchi, oraliq,ijrochi,elementlari (odatda
ularning
ishchi chulg`amlari ),
a,v, ... x, y,…
- qo`shiluvchi kontaktlar;
39
,
,
в
a
...
,
,
у
х
… - ajratuvchi kontaktlari;
a + v
- kontaktlarning parallel ulanishi;
a
v
- kontaktlarning ketma-ket ulanishi;
1 – doimiy yopiq zanjir; 0-doimiy ochiq zanjir;
f - kontaktlarning tarkibiy formulasi;
F – sxemaning umumiy tarkibiy formulasi;
Ushbu belgilardan foydalanib, amalda ixtiyoriy sxemaning matematik tarkibini
topish mumkin.
Mantiq algebrasida asosan to`rt xil qonun mavjud;
a) Siljish qonuni:
a+v=v+a
qo`shish amaliga nisbatan,
av=va
ko`paytirish
amaliga nisbatan;
b) biriktirish qonuni:
- qo`shish amaliga nisbatan
(a + v) + s = a + ( v + s )
- ko`paytirish amaliga nisbatan
( a v ) s = a ( v s )
v)
tarqatish qonuni
- qo`shish amaliga nisbatan
( a + v ) s = a s + v s
- ko`paytirish amaliga nisbatan
a v + s = ( a + s ) ( v + s )
g) inversiya qonuni
- qo`shish amaliga nisbatan
в
а
в
a
-ko`paytrish amaliga nisbatan
в
a
в
а
Har bir keltirilgan ifodaning o`ng va chap tarafini odatdagi algebra
qonuniyatlari bo`yicha o`zaro almashtrish mumkin.
Bul
algebrasida inversiya
qonuni va tarkatuvchi qonun odatdagi algebra qonunlaridan farq qiladi.
Bir taktli qurilmalarning tarkibiy tenglamalarini soddalashtrishda
Bul
algebrasi
qonunlarining natijalaridan foydalaniladi. Ularning asosiylari quyidagilardir :
Diskret elementlarning ishini mantiq algebrasi asosida ifodalovchi
matematik tenglamalar mantiq algebrasi funksiyasi deb yuritiladi.
Bitta chiqish
signaliga va
,,
n
,,
ta kirish signaliga ega bo`lgan diskret elementlarning mantiq
algebrasi funksiyaning umumiy soni (n-argumentlar soni) 2
2
ni ‗tashkil etadi.
Barcha mantiq algebrasi funksiyalari orasida bitta (
n=1
) va ikkita (
n=2
)
0
a
а
a + 1 = 1
a
a
a = a
a (a+ v) = a
1
a
а
a
0 = 0
a + a + a = a
в
а
в
a
а
a
1 = a
a + 0 = a
a + av = a (1+ v) = a
в
а
aв
а
40
o`zgaruvchili, ya‘ni elementar funksiya alohida o`rin tutadi. Elementar
funksiyalarni qo`llash natijasida ixtiyoriy o`zgaruvchili funksiyani topish mumkin.
Shuning uchun mantiq algebrasi bitta va ikkita o`zgaruvchili mantiqiy funksiyadan
foydalanishga asoslangan.
