Tayanch iboralar:
Bola modsi,palto, plashch, trenchkot, kurtka, bomber, shuba, balero, borsovka, tolstovka,
pidjak, jemper, nimcha.
Bolalar kiyimini tikish texnalogiyasi faning mazmuni.
Barkamol shaxsni tarbiyalashda u dunyoga kelganidan boshlab, to maktabgacha tarbiya
yoshigacha bo‘lgan davrdagi psixologik xususiyatlarini bilish tarbiyachilar, pedagoglar va
psixologlar, ota-onalar uchun muhim ahamiyatga ega. Istiqlol tufayli bugungi kunda
nafaqat respublikamizda, balki chet ellarda ham xaridorgir bo‘layotgan o‘zbek liboslari
o‘ziga xos ko‘rinish kasb etmoqda. Jahon andozalariga mos ravishda ishlab
chiqarilayotgan bunday mahsulotlarga talab kundan-kunga ortib bormoqda[4].
Ishlab chiqarish mobaynida qiz bolalar kiyimi uchun alohida, o‘g‘il bolalar kiyimi uchun
esa alohida bezak elementlaridan foydalaniladi. Bunda bolaning zerikib qolmasligi uchun
kontrast ranglardan foydalanishga, kiyimning imkoniyat darajasida ular uchun qiziqarli
bo’lishiga va ularning dunyoqarashiga mos rasmlarni tanlanishiga alohida e’tibor
qaratilgan.
Uch yoshli bolaning dunyoqarashi keng bo‘ladi. Uni tabiat bilan bog‘liq rasmlar qiziqtiradi
va bola ko‘proq yorqin ranglarga talpinadi. Ularga libos tikayotgan korxona chevarlari
ko‘proq matolarning sariq, qizil, yashil kabi yorqin ranglilarini tanlashadi. Qiz bolalar
ko‘proq mato rangiga va guliga e’tibor berishadi. Shu bois, ularning liboslarida ko‘proq
gul, kapalak, daraxt, quyosh rasmlarini, o‘g‘il bolalar kiyimlarida esa futbol to‘pi, mashina
yoki turli hayvonlarning, multfilm qahramonlarini tasvirlovchi rasmlar qo‘yib tikish ayni
paytda dolzarb sanaladi. Bunda bolaning yoshiga qarab kichkina yoki kattaroq rasm
tanlanadi[5].
Bolalar modasi ham kattalarnikidan qolishmaydi. Shu sababli ham, jahonning mashhur
dizaynerlari, turli uslub va ranglar uyg’unlashuvini sinab
ko’rishni taklif qilishmoqda. Kattalarnikiga xos jiddiylik,
oddiylik bola kiyimlarida ham yaqqol ko’zga tashlanmoqda.
Ushbu mavsumda ikki qarama-qarshi holatdagi tendensiyalar
va ranglar uyg’unligini ko’rishimiz mum kin. Bir tomondan
bolalar libosida qora, oq, kulrang ranglardan foydalanish keng
ommalashdi va ustunlikni qo’lga oldi. Bu esa, bolalarning
yorqin ranglar va qo’shimcha bezak, detallarga burkangan
moda olamida butunlay yangi burilish yasadi(1.1.-rasm).
Fanning maqsadi
Bolalar kiyimlaridan namuna Ayni paytda bolalar garderobi
kattalarnikdan also qolishmaydi, bugungi kunda ularning garderobida ichki, ustki, bel va
bosh kiyimlarning bir necha variantlarini topish mumkin.
Bolalar garderobidagi ust kiyimlar: palto, plashch, trenchkot, kurtka, bomber, shuba,
balero, borsovka, tolstovka, pidjak, jemper, nimcha va chopondan iborat(1.2-rasm).
Bolalar ust kiyimlari: trenchkot, plashch, kurtka Bolalar garderobida kundalik va bashang
ko’ylak, bluzka, kofta, tunika, futbolkalar ham muhim joy olgan.
Bel kiyimlari jumlasiga esa yubka, shim, shorti, kapri, lozim, lasina, gomaj, legensi va
kolgotkalar kiradi.
Bolalar kostyumida muhim va boyituvchi kiyimlardan yana biri bosh kiyimlardir. Ular
sirasiga shapka, kepi, ushanka, telpak, shlyapa, beretka, gnomik, shlyapka va qalpoqlar
kiradi(1.3-rasm).
1.3-rasm. Bolalar bosh kiyimlari: shlyapka, shapka, ushanka Bolalar oyoq kiyimlari
bosonojka, batilyon, botinka, etik, nim etik, tufli, krosovkadan iborat.
Quyida bolalar kiyimlarini yosh aspektlari bo’yicha tahlilini o’tkazamiz.
Bolalar yosh guruhlari
1.1. -jadval
O’sish davri
Qizlar
O’g’il bolalar
Buyum
razmeri
Chaqaloqlik
Lyoshgacha
1 yoshgacha
22-24
Yasli Yoshi
1-3 yosh
1-3 yosh
26-28
Maktabgacha yosh davri
3-7 yosh
3-7 yosh
28-30
Kichik maktab Yoshi
7-11 yosh
7-12,5 yosh
32-36
Katta maktab Yoshi
11-14,5 yosh
12-15,5 yosh
38-42
O’smirlik
14,5 - 18 yosh
15,5-18
44-46
Bola kiyimlarining umumiy ta’rifi.
Chaqaloqlar kiyimi. Bun o’sish davriga bir yoshgacha bo lgan bolalar kiradi. Ularning
boshi katta, qollari uzun boladi. Bolaning bosh aylanasi kokrak aylanasiga teng. Bu
yoshdagi bolalar 6-8 oy vaqtini krovatda otkazadi, shuning uchun ularga oddiy, yengil,
yaxshi yuviladigan va oson dazmollanadigan, shu bilan birga, oz xususiyatini
yoqotmaydigan kiyim
kerak. Chaqaloqning birinchi kiyimi yaktakcha, ustki kiyim, bosh kiyim va ishton. Bu
kiyimlarning yaxshi tomoni shundaki, u erkin, oddiy bichimli, kam ishlov beriladigan va
oson bezaladi. Yaktakcha qorinning pastki qismigacha davom etadi, bola o'tirishni
boshlaganda, unga ishton kiydiriladi. Chaqaloqning ustki kiyimi yengil, issiq, yengsiz,
kapyushonli, etagi kengaygan, odatda erkin, bosh kiyim ham bo'shroq boladi. Gazlamalar
esa paxta tolali bo’lishi shart.
Yasli yoshidagi bolalar kiyimi. 1-3 yoshda bolalar tez o'sadilar, gavda tuzilishi nisbatlari
o'zgaradi, bosh va tana o'lchamlari 1:4 nisbatda boladi. Bu davrda bolalar yura
boshlaydilar, ko'p harakatlanadilar, shuning uchun kiyimlari erkin harakatlanishga xalaqit
bermaydigan bo'lishi kerak. Qiz bolalar kiyimlarining asosiy shakli trapetsiyamon, yelka
kamaridan boshlab kengaygan, koketkali yoki koketkasiz bo'lishi mum kin. O'g'il bolalar
kiyimlari esa to'g'ri shakllari bilan xarakterlanadi. Shimlari ko'pincha kalta, shakli tog'ri
yoki pochasiga qarab salgina toraygan bo'lib, koylaklar, puloverlar va kurtkalar bilan
mos tushadi.
Qiz bolalar garderobi uzun tungi ko'ylak yoki pajama koylaklar , fartuklar, nimchalar,
sarafan, bluzka va shim, kurtka, palto va kombinezondan iborat. O g i l bolalar garderobi
tungi kiyim yoki pajama, koylaklar yoki shimlar, kurtka, kombinezon va paltodan iborat.
Kiyimlarni komplektlash yo'li bilan sonini kamaytirib, ishlatish variantlarini ko'paytirish
mumkin. Yasli yoshidagi bolalar kiyimlari sodda va ixcham bo'lishi bilan birga, alohida
qismlarining shakli turli- tuman bo'lishi mumkin. Yenglari odatda uzun bo'lib, tog'ri yoki
pastki qismida manjetli boladi. Yozgi kiyimlarning yenglari “qanotcha” yoki “fonarcha”
ko'rinishida bo'lishi mumkin. Ustki kiyimlarini modellashtirishda ko'pincha kapyushonli
qilinsa, maqsadga muvofiq. Ustki kiyimlarning yana bir qulay turi bu kombinezon bo'lib,
bola tanasini to'liq yopib turadi va bemalol harakatlanishini ta'minlaydi. Bu davrdagi
bolalar kiyimlarining bezaklari turlicha bo'lishi mumkin, lekin bunda me'yorni saqlay
bilish kerak. Yasli yoshidagi bolalar kiyimlarining badiiy obrazliligini hal qilishda
tabiatning nozik ko'rinishlaridan, oqish va tiniq ranglardan foydalaniladi. Bunda
materiallarning fakturasi va ranglarini o'zaro uyg'unlashtirish hisobiga erishish mumkin:
momiq quyoncha, sap-sariq jo'jacha, qo'zichoq, nozik gullar va boshqalar bolalar
kiyimlarini obrazliligin ta'minlaydi.
Maktab yoshidagi bolalar kiyimi. Bolalikning bu davrida nima yaxshi- yu, nima yomonligi
to'g'risida dastlabki tushunchalar paydo bola boshlaydi. Bolani o'rab turgan tevarak -
atrofdagi barcha narsalar, shu jumladan, o'yinchoqlar, kiyimlar uning e'tiborini torta
boshlaydi, tug'ilayotgan son- sanoqsiz savollarga javob qidira boshlaydi. Jismoniy jihatdan
ham jadal rivojlanadi, tananing nisbatlari ham o'zgaradi, endi bosh va tananing nisbatlari
1:5 yoki 1:5:5ni tashkil etadi. Kiyim assortimenti avvalgicha qoladi, lekin shakllarning
bo'linishlarida o'zgarishlar boladi. Ko'ylaklarning kichkina koketkali, unchalik enli
bo'lmagan qo'sh etaklar, plisse yoki taxlamalar bilan bezash mumkin. Kiyimning asosiy
shakllari trapesiyamon va to'g'ri. Bolalar mustaqil ravishda kiyinib, yechinishlarini
rag'batlantirish maqsadida qulay taqilmalar qilinadi, ular, albatta, kiyimning old qismida
joylashishi kerak, tugmalar qulay shakl va o'lchamlarida bo'lib, soni ko'p bo'lmasligi kerak.
Kiyimlarning old bo'laklari yorqin applikatsiyalar, kashtalar bilan bezatilishi mumkin.
Maktabgacha yoshdagi bolalar kiyimlari serbezak, shakllari erkin va yumshoq bo'lishi
kerak. Ranglari yorqin va tiniq, detallari o'zaro proporsional, bezaklari ifodali bo'lgan
kiyim nafaqat estetik, balki tarbiyaviy vazifalarni ham bajaradi.
Bolalar maktabga borishlari bilan ularda yangi majburiyatlar, mashg'ulotlar, yangi kun
tartibi paydo boladi. Bu yerda ular ongli ravishda va reja asosida bilim olishni o'zlashtirib,
yangi kollektiv hayotga moslashadilar. Jajji maktab hayotini hurmat qilishni o'rganadilar.
Maktab o'quvchisining garderobiga maktab formasidan tashqari sport kostyumlari, mehnat
darsi uchun ish fartuklari yoki xalatlar, uy yumushlari va o'ynash uchun kiyimlar, hamda
bayramona liboslar kiradi.
8-10 yoshlarda bolaning qomati asta-sekin o'zgarib, suyaklari qotib, muskullar
mustahkamlanib, oyoqlar uzunlashishi qomatga o'zgacha ko'rk bag'ishlaydi, qorinnning
chiqqani yo'qolib, bel ko'zga tashlanib qoladi. 10 yoshlarda qomat o'zgarib, boshning
balandligi tana uzunligiga ko'ra 1:6,5 ga teng bo'ladi. 7-8 yoshdagi o'g'il bolalar kiyimlari,
asosan, kengroq va badandan holiroq bo'ladi, shuningdek, 9-11 yoshdagi o'g'il bolalar
kiyimlari uchun to'g'ri siluet xarakterlidir, uchburchak siluetni esa kurtka va
ko'ylakchalarning pastki qismiga belbog'lar, qisqichlar hamda vitochkalar qo'yib, chiroyli
holatga keltirish mumkin[8]. Bu yoshdagi bolalar o'zlarining bosh vaqtlarida jon deb
hovlida sport o'yinlari bilan mashg'ul bo'ladilar, konkida, chang'ida uchadilar va h.k.,
shuning uchun kiyimning umumiy shakli erkin bo’lishi zarur. Liboslar uchun va uy
kiyimlarini ham shu shaklga kiritish mumkin. Bu esa keng miqyosda foydalanish imkonini
beradi. 7-8 yashar qizlarning kiyimlari to'g'ri siluetda, yoki bel chizig'idan pastga tomon
kengaygan bo'ladi, 9-10 yoshda esa qomatga nisbatan sal kengroq bo'ladi, 7- 8 yoshdagi
qizlarning ko'ylagi bel chizig'idan teparoqda, biroz tabiiy holatga yaqin qilib tikilgani
ma'qul. 9-11 yoshli qizlarning kiyimi esa qomatga nisbatan kengroq bo'lib, turli vositalar
yordamida pastga qarab kengayib boradi. Ko'ylak bel chizig'i bo'yicha kesmali bo'lishi ham
mumkin, bunday tipdagi ko'ylakning old tomoni yaxlit bo'lib, bel chizig'i bo'yicha ortidan
yoki yonidan kesma bo'ladi. Pastki qismi to'g'ri siluetda jemper va bluzkalarning kemasi
esa bel chizig'idan birmuncha pastroqqa tushiriladi. Ko'ylakning bunday joyiga klapanlar,
cho'ntaklar, plankalar, xlyastiklar qo'yiladi.
Yuqori sinf o'quvchilarining kiyimlari. Shunday qilib, maktab o'quvchilarining kiyimlari
jamlanib, ahamiyatiga qarab asosiy turlarga ajratildi. Ammo bolalar turli xil tadbirlarda
ishtirok etishlari munosabati bilan, ularning kiyimlari muayyan ko'rinishga ega bo'lishi va
maqsadga muvofiq bo'lishi lozim. Endilikda, maxsus kiyim-boshlarga zarurat tug'iladi.
Komplekt kiyimlarni tashkillashtirish dolzarb masalaga aylandi. Bolaning qomati o'zgarib
boradi. Tez o'sishning yangi etapi keladi: qizlarda 12-13 yoshda, o'g'il bolalarda esa 13-14
yoshda. Boshning balandligi gavdaning uzunligiga qarab 1:7 yoki 1:7,5 bo'ladi. Qizlarda
ko'krak aylanasi paydo bo'lib, son va boldirlar kengaya boradi, bel qomati paydo boladi.
O g i l bolalarda yelka kengayadi, shu sababli tos ingichkalashib, bel qomati yaqqol kozga
tashlanadigan bo'ladi. Qo'l va oyoqlar uzunlashib, gavdaning umumiy ko'rinishi
kattalarnikiga o'xshab ketadi.
| 