Daryo boshi
- o‘zan aniq ko‘rinishga ega boMgan va doimiy suv
oqimi kuzatila boshlanadigan joy.
Daryoning quyilishi
- daryo ko‘lga, dengizga yoki ikkinchi bir
daryoga qo‘shiladigan joy.
Daryo sistemasi
- bosh daryo va uning irmoqlari.
Daryo suvayirg‘ichlari
- daryolar suv to‘playdigan havzalami
bir-biridan ajralib turishini ta’minlaydi.
Daryo havzasi
- yer sirtining daryo sistemasi joylashgan va
suvayirg'ich chiziqlari bilan chegaralangan qismi.
196
Daryo kengligi
- chap qirg'oq bilan o‘ng qirg‘oq orasidagi oqim
yo'nalishiga perpendikulyar boigan masofa.
Daryo o ‘zanining namlangan perimetri - o ‘zanning suv bilan
qoplangan qismining ko'ndalang kesimi uzunligi.
Daryo oqimi (oqim hajmi) - daryoning ko'ndalang qirqimidan
m aium vaqt oralig'ida oqib o'tadigan suv miqdori.
Digidrol
-
ikki oddiy (H20 ) 2 molekula.
Diffuzion bug'lanish
- suv molekulalari atmosferaga o'tgach,
gravitatsion kuchlar ta’sirida yuqoriga k o iarila boshlaydi. Ularning
o'm ini esa suv yuzasidan yangi ajralgan molekulalar egallaydi.
Dunyo okeani - yer sirtining okeanlar va dengizlar suvlari bilan
qoplangan yuzasi.
Yer osti suvlari - yer po'sti - litosferani tashkil qilgan tog' jinslari,
tuproq-grunt qatlamlari ichidagi bo'shliqlarda suyuq, qattiq (muz) va bug'
holatda uchraydigan barcha suvlar.
Yog‘in gradiyenti - yog'in miqdorining balandlikka bog'liq holda
o'zgarishini ifodalaydi.
Yog‘in m e ’yori - m aium meteorologik stansiyada uzoq yillar
davomida olib borilgan kuzatishlar asosida o'rtacha arifmetik qiymat
sifatida aniqlanadi.
Yog‘in miqdori
- joyning geografik o'm i, atmosfera sirkulyatsiyasi,
yer sirti relyefi kabi omillar bilan aniqlanadi, yog'in qatlami yoki hajmi
ko'rinishida ifodalanadi.
Yog‘ish jadalligi
- yomg'ir miqdori (X)ning uning davom etish
vaqti(T)ga nisbati.
Jala yom g'irlar - nisbatan qisqa vaqt davomida, lekin katla
jadallikda yog'adi. Yomg'ir tomchilari - kondensatsiya jarayonida
to'yinish nuqtasiga yetib, o'zaro birlashadi va og'irlik kuchi ta’sirida yer
sirtiga tushadi.
Jonli kesma maydoni - oqim yo'nalishiga perpendikulyar bo'lib,
o'zan tubi va suv yuzasi chiziqiari bilan chegaralangan maydon.
Izobat
- suv ostidagi bir xil chuqurliklami tutashtiradigan chiziq.
Irmoqlar
- bosh daryoga quyiladigan kichik daryolar.
Ichki oqimli hududlar yoki berk hududlar - daryolar suvi bevosita
okeanga kelib tushmaydigan hududlar.
Ichki suvayirgHchlar
- materildarga yoqqan yog'inlardan hosil
boigan suvni okeanga tutash (chekka hudud) va berk (ichki oqimli)
havzalar bo'yicha taqsimlaydi.
Kadastr - yunoncha “katastichon” so'zidan fransuz tiliga “kndaslu
197
shaklida o ‘tgan b o iib , o‘zbek tiliga aynan tarjima qilinsa, “varaq”, “mol-
mulk dafltari” yoki “mulkiy daftar” m a’nosini bildiradi.
Konveksion bug'lanish
-
bugianuvchi yuzaga yaqin balandlikda
m aium omillar (shamol, harorat farqi) ta’sirida yuzaga kelgan
koiariluvchi yoki pasayuvchi havo oqimlari ta’sirida bugianishning
jadallashishi.
Kondensatsiya
-
bugiangan suv molekulalarining bir qismi
balandlikka ko‘tarilib, to‘yinish jarayoni.
Kontinent daryolari -
berk havzalardagi dengiz yoki koilarga
auyiladi yoki ulargacha yetib bormasligi mumkin.
Kichik suv aylanishi
—
okeanlar va dengizlar yuzasidan boiadigan
bugianishning bevosita yana okeanlar va dengizlar yuzasiga atmosfera
yogini ko‘rinishida qaytib tushishi.
Kuzatish daftarchasi (KG-lM (n))
- kuzatuvchi suv sathini, havo
haroratini, muzlash hodisalarini yozib boradi, u bir oyga m oijallangan
boiadi.
K o ‘p yillik va doimiy qor qoplamlari -
qutbiy o‘lkalarda va baland
tog‘larda uchraydi.
K o ‘lning uzunligi - suv yuzasi bo‘ylab qirg‘oq chizig‘idagi bir-
biridan eng uzoq masofada joylashgan ikki nuqta orasidagi eng qisqa
masofa.
K o ‘lning o ‘rtacha kengligi
- k o i suv yuzasi maydonining uning
uzunligiga b o ig an nisbati.
Qatlamlar orasidagi suvlar -
suv o‘tkazmaydigan tog‘ jinslaridan
tashkil topgan ikki qatlam orasidagi bo‘shliqlarda mavjud b o ig an suvlar.
Qoziqli suv o ‘lchash posti -
suv sathining yillik tebranish
amplitudasi katta (8 -10 m) b o igan holda quriladi. Bunday postlar
nishabligi kam b oigan daryolarda, koilarda va suv omborlarida keng
tarqalgan. Har bir postdagi qoziqlar soni shunday tanlanadiki, ular
orasidagi balandlik farqi 80 sm dan oshmasligi kerak. Ular orasidagi
masofa esa kuzatish olib borish qulayligini hisobga olib belgilanadi.
Qor qoplami
- havo harorati 0-5 °S dan boshlab yoginlam ing qor
ko‘rinishida yogishi va yer sirtida to‘planishidan hosil boiadi.
Q o7 loti
-
daryo va suv havzalarida oqim tezligi sust boigan
hollarda chuqurlik oichashda qoilaniladi.
Limnologiya
-
k o ila r va suv omborlari gidrologiyasi va
gidrometeorologiyasini o‘rganadigan fan.
Mavsumiy qor qoplami
-
kuz, qish va erta bahorda yog‘ib, shu
yilning issiq mavsumida erib ketadi.
198
M exanik lot - daryolarda oqim tezligi juda katta yoki cluiqwliklui
25 m dan ortiq b o isa qoilaniladi.
Moslashgan suv sathlari
- bir daryoda bir necha post b o isa yoki hit
xil tabiiy geografik sharoitda o ‘zaro yaqin masofada boigan daryolarda
postlar bo isa, shu daryolardagi suv sathining tebranishi bir - biriga
o ‘xshash va moslashgan boiadi.
M utlaq (absolyut) nam lik - 1 m3 havoda mavjud boigan gramm
hisobidagi suvbugiarini ifodalaydi.
M uhandislik gidrologiyasi
— gidrologik hisoblashlar va gidrologik
prognozlar fanlari birgalikda shu nom bilan ataladi.
Namyotka
- yog'ochdan ishlangan, uzunligi 5-7 m, diametri 4-5 sm
ga teng boigan, chuqurliklami oichaydigan asbob.
Oddiy suv o ichash postlari
- eng ko‘p tarqalgan postlardan
hisoblanadi. Bu tipdagi postlar qulay va arzondir. Suv sathining tebranishi
keskin boim agan hollarda qurish mumkin. Oddiy suv oichash postlari -
reykali, qoziqli, aralash bo iish i mumkin.
Orttirma
-
"0" kuzatish tekisligi balandligi bilan "0" grafik tekisligi
orasidagi balandlik farqi.
Okean va dengiz suvayirg ‘ichlari
- suvni okeanlar va dengizlar
havzalari bo'yicha taqsimlaydi.
Okean daryolari
-
okean yoki okean bilan tutash bo'Igan
dcngizlarga quyiladi.
Okeanga tutash yoki chekka oqimli hududlar - Dunyo okeaniga
tomon qiya boiib, u yerda hosil b o ig an daryo oqimi okeanlarga kelib
tushadi.
Oqiziqlar oqimi
-
m aiu m vaqt ichida daryolar suvi bilan oqib
o'tadigan qattiq jinslar va erigan moddalar miqdori.
O g‘ir suv
- murakkab tajribalar natijasida, laboratoriya sharoitida
yaratilgan, tarkibida vodorod va kislorod izotoplari b oigan suv.
Potamologiya - daryolar gidrologiyasi, fan.
Suv sathining k o ‘p yillik tebranishi
- bu jarayon iqlimning
atmosfera sirkulyatsiyasi ta’sirida ko'p yillik tsiklli tebranishiga bogiiq
boiadi. Bunda ko'p yog'in yoqqan yillarda suv sathining tebranishi ham
katta boiadi yoki aksincha. Bundan tashqari suv sathining ko'p yillik
tebranishi geologik, tektonik jarayonlarga ham b o g iiq boiadi.
Suv sathining yillik tebranishi - shu yilning meteorologik sharoitiga
bogiiq boiadi. Agar shu yilda yog'in - sochin miqdori ko'p boiib,
namlik katta bo isa, bu yilda suv sathining tebranish amplitudasi ham
katta boiadi.
199
Suv sathining fasliy tebranishi
|
