Geografiya ta`limida yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish

14 
bu yerdan geografiya vakillarining hayotlari va ijodlari bilan tanishishadilar. 
Bundan tashqari o’quvchilar 
www.gismeteo.ru
, atlas.ru, dan ham foydalansalar 
bo’ladi. Kutubxonada geografiya, ob-havo, hayvonlar, o`simliklar, davlat 
qo`riqxonalari, chop etilayotgan maqolalar, jahon davlatlari to`g`risidagi ma`lumot 
va ularning haritalari bo`yicha ma`lumotlar olishlari mumkin.
Geografiyani ommaviylashtirish ishida bo’lgani kabi, web-saytga 
foydalanuvchilar e’tiborini jalb qilishga alohida ahamiyat beriladi. Ya’ni ushbu 
saytning nima haqida ekanligi haqida ma’lumot beriladi, uning sahifalarini 
ko’rsatish tezligi inobatga olinadi.
Xaritalarni tuzushda (ArcView) dasturidan foydalanish muhim ilmiy va 
amaliy axamiyat kasb etadi. Ayniqsa kartografik materiallarni bu dastur asosida 
tayyorlash jada samarali hisoblanadi. Dasutrning muhim jihatlari shundaki chizma 
va shakllarni chizishda qњlda chizilgan chizmalardan farqli bularni xoxlagan 
shaklni va xajmga keltirish mumkin. Rang va chiziqlar shtrixovkasini istalgancha 
њzgartirish mumkin.
Bu dastur geografik axbarot tizimi (GAT), kartografiya, yer kadastri, 
arxetiktura, turli shakl va jarayonlarni modellashtirish soxalarida keng 
foydalaniladi. Ushbu dasturni samarali ishlashi uchun kompyuter va jigitayzer 
(grafik ma’lumotlarni kampyuterga kirituvchi qurilma) qullaniladi. Bu uslub 
yordamida chizilgan xaritalarning afzalligi shundaki, o’simlik va xayvonot 
dunyosi, tuproqlari, ekologik xolati, xujalikning joylashishi kabi soxalarni aloxida-
aloxida xarita-sxema qilib istalgan xajm, miqiyos va ranglarda tasvirlab tayorlash 
imkonyatini beradi. 
Ushbu tadqiqotlar jigitayzer yordamida ketma-ket bir necha qatlam (leyer)lar 
bilan to’lig`icha kompyuterga utkaziladi. Shuni aytish joizki dasturda 250 tagacha 
turli ranglarni yasash imkonyatlari mavjud va kampyuter xotirasida 100 dan ortiq 
tayyor shtrix chiziqlar berilgan. Tayyor bulgan chizmani printer va plotter orqali 
A4 formatdan A1 570x817mm formatgacha va shu bilan birgalikda usha 
chizmaning kerakli ismini istalgan hajmda chiqarish mumkin. 

15 
Mazkur dasturi asosida Zarafshon tabiiy geografik rayonda joylashgan 
Ђubdin tog`ining orografik xaritasi tayyorlandi. Avtokad dasturi asosida 
o’rganilayotgan Ђubdin tog`i (Xabduntov) Samarqand va Jizzax viloyatlari 
o’rtaligida joylashgan tog` xisoblanadi. U shimolda Љo’ytosh botig`i orqali Nurota 
tizmasidan, shimoli-sharqdan Sangzor vodiysi va sharqda Tuyatortar kanali orqali 
Turkiston tizmasining davomi xisoblangan Chumqortog`dan, janubda Zarafshon 
vodiysidan, g`arbda qorasuv vodiysi orqali Љaroqchitog`dan ajralib turadi. 
Ђubdun tog`i shimoli-g`arbdan janubi-sharqqa tomon 36 km masofaga cho’zilgan. 
Њrtacha kengligi 10-15 kmni tashkil etadi, o’rtacha balandligi 900 m, eng baland 
joyi markaziy qismida joylashgan bulib 1677 m. Ђubdin tog`ining asosiy qismi 
silur davri jinslaridan, eng baland qismi poleozoy oxaktoshlari va slaneslaridan, 
atrofi va ustki qismi esa neogen va antropogen davrlarining yumshoq jinslaridan 
tashkil topgan. Shu sababli yon bag`irlarida quruq soylar va jarliklar ko’p. Ђubdin 
tog`i shimoli g`arbga tomon pasayib boradi va balandligi 650-700 m bo’lgan 
qorasuv vodiysiga va atrofidagi adirlarga asta sekin shimilib ketadi. 
2. Biz o’rganayotgan hudud Nurota tog` tizmasiga qarashli Ђubdin tog`ining 
orografiyasiga bag`ishlangan bo’lib ushbu xuduning konturini kompyuterga 
tushirishda (

Download 1,2 Mb.