77
oqim juda beqaror va yozga qurg'oqchilik faslida ayrim qismlarida ifloslangan bir
qancha kulchalarga aylanib qolgan. Materikning ichki cho'l va chala cho'l
qismlarida doimiy oqar suvlar yo'q. Avstraliyaning eng katta daryo sistemasi
Murrey (marri) Darling sistemasidir. Bu daryolar katta suvayirg'ich tizmadan oqib
tushib janubiy past tekislikda bir-biri bilan qo'shiladi. Murreyning uzunligi 2570
km2 . Darlingniki 2830 km2 ikkala daryo havzasining maydoni 1072 ming km2
Murreyning Darling quyiladiganidan yiroqdagi o'rtacha suv sarfi 270 m3G's
murreyning ikkinchi yirik irmog'i mirramebiji bo'lib uning uzunligi 1690 km .
materikning eng katta ko'li Eyr. Markaziy tekislikda joylashgan. Uning suv sathi
okean sathidan 12 m pastda joylashgan. Ko'l kam suv juda sho'rlangan
uning
maydoni va qiyofasi doimiy yomas va yomg'irga bog'liq maydoni 15 ming km2 .
Organik dunyosi: Avstraliya flarasi quruqlikning boshqa qismlari florasidan
shu darajada katta farq qiladiki bu materikni tasmaniya bilan birga avstraliya floristik
o'lkasiga kiritiladi. Okean paliotropik o'lkaning turli floristik oblastlariga kiradi.
Avstraliya florasi rivojlanishning barcha hususiyati uning asosiy belgisi qadimiyligi
va yuqori darajada endemikligiga sabab bo'lgan endemik o'simliklar miqdorining
ko'pchiligiga ko'ra Avstraliya floristik o'lkasining yer yuzasida teng yo'q unda
o'sadigan o'simliklarning ko'pchiligiga ko'ra 75 % faqat shu yerda o'suvchi endemik
o'simliklardir. M: evkeleptlar avlodining deyarli hamma 600 turi akasiya 280 turi
qozuariyning 25 ga yaqin turi endemikdir. Avstraliya
va Okeaniya materik
orollarining tuproq o'simlik qoplami hozirgi zamon iqlim sharoitiga bog'liq ravishda
atrofdan materik markazga qarab tobora kuchli korfitioshi tomon o'zgarib boradi.
Avstraliya materigida sernam tropk o'rmonlar kam tarqalgan. Materik tropik siyrak
o'rmon va savanna ko'p joyni egallagan.
Avstraliya yerdagi axolisi eng kam materik uning teritoriyasida 11 mln dan
ortiq okeaniya orollarida esa 7 mln ga yaqin halqlar yashaydi. Avstraliya va
Okeaniya aholisi soniga ko'ra hamda kelib chiqishiga ko'ra bir biridan farq qiluvchi
gruppalarga tub joy aholisi va kelgindi aholiga bo'linadi. Tub joy aholisi materikda
kam
lekin yangi Zelandiya, Tayvan, Gavayi, Fidji orollarini hisobga olinganda
Okeaniya orollarida asosiy ko'pchilikni tashkil etadi.
Amerika ga o'xshash Avstraliya ga ham aholi faqat tashqaridan kelib
o'rnashgan Avstraliyaning tub joy aholi ekvatorial irqning okeaniya tarmog'ining
aniq ifodalangan antropologik belgilariga ega terisi to'q jigar rang sochlari qora
to'lqinsimon ancha sersoqol keng burunli bo'ladi. Avstraliyaliklar
madaniyati juda
oddiy va o'ziga xos tabiiy sharoitiga moslashish belgilari aniq ifolalanmagan.
Avstraliya faunasi turlarga boy emas flora faunasi ayniqsa kambag'al, bunga sabab
shuki materik va orollar qadimdan yer sharining boshqa quruqliklaridan ajralib
qolgan va ular faunasi o'zicha rivojlangan. Avstraliya va okeaniya faunasida tafovut
bor. Ular kichik oblastlarni ajratishga yordam beradi. Bular materik va Tasmaniyani
o'z ichiga oluvchi Avstraliya Yangi Zellandiya Polineziya Avstraliya faunasining
eng harakterli hususiyati tuban sut emuzuvchilar bir teshiklilar va qopchiqlilarning
keng tarqalganligidir. Bir teshiklilarning oilasi o'rdak burunlilar va yehednalar
mavjud. Qopchiqlilarning materikda 130
tacha turi bor, bular oddiy sut
emizuvchilarning turli biologik tiplariga mos bo'lgan turli gruppalardan iborat.
Qopchiq it,yirtqichlar kemiruvchilar, hashoratlar, darahtlarda yashovchilar kengrular
oilasi vakillari ayniqsa ko'p sonli va hayot tarziga ko'ra hilma-hildir. Avstraliyada
78
666 tur qushlardan 450 turi endemikdir. Shuningdek sudralib yuruvchilar va
hashoratlar ham o'ziga xosdir.
1.
Materik ichki suvlari shakllanishida iqlimning rolini ko'rsating?
2.
Materikning endemik turlari saqlanib qolish sabablari nimadan iborat?
