|
Sohadinova nargiza sodiqovna
|
| bet | 3/26 | | Sana | 24.03.2017 | | Hajmi | 0,58 Mb. | | #1657 |
1.3.5-jadval
Nikel va xromning suvlardagi miqdori, mg/kg (Karimov H.N,2010).
№
t/r
|
Kesma
|
Tuman manzillari
|
Suv turlari
|
Nikel
|
REM
|
Xrom
|
REM
|
2
|
4
|
Urgut
|
Artizan
|
0,3
|
0,1
|
4,1
|
0,5
|
1
|
4
|
Sug’orish
|
0,2
|
0,1
|
9,7
|
0,5
|
3
|
7
|
Sug’orish
|
0,2
|
0,1
|
3,7
|
0,5
|
4
|
19
|
Partdarg’om
|
Ichimlik
|
Yo’q
|
0,1
|
3,2
|
0,5
|
5
|
18
|
Sizot suv(160sm)
|
0,3
|
0,1
|
3,0
|
0,5
|
6
|
20
|
Sug’orish
|
0,1
|
0,1
|
5,8
|
0,5
|
7
|
21
|
Sug’orish
|
0,2
|
0,1
|
4,6
|
0,5
|
8
|
22
|
Ishtixon
|
Sizot suv(120sm)
|
0,2
|
0,1
|
10,3
|
0,5
|
9
|
23
|
Sug’orish
|
0,1
|
0,1
|
12,8
|
0,5
|
10
|
23
|
Chiqindi suv
|
0,2
|
0,1
|
7,8
|
0,5
|
11
|
23
|
Sizot suv (120sm)
|
0,3
|
0,1
|
5,3
|
0,5
|
12
|
23
|
Sug’orish
|
0,3
|
0,1
|
4,0
|
0,5
|
13
|
23
|
Sizot suv (130sm)
|
0,25
|
0,1
|
6,0
|
0,5
|
14
|
24
|
Sizot suv
|
0,2
|
0,1
|
3,8
|
0,5
|
15
|
34
|
Narpay
|
Sizot suv(165sm)
|
0,2
|
0,1
|
5,5
|
0,5
|
16
|
45
|
Xatirchi
|
Sug’orish
|
0,1
|
0,1
|
4,9
|
0,5
|
17
|
45
|
Ariq
|
0,2
|
0,1
|
8,4
|
0,5
|
18
|
46
|
Yer osti suvi
|
Yo’q
|
0,1
|
4,5
|
0,5
|
muhitga zaharli ta’sirini oshiradi. Ifloslangan tuproqlarni tozalashda tariq , arpa va viko – suli aralashmasini ekish yaxshi samara beradi. Tuproqlarga bo’lgan zaharli bosimning kattaligi va shakllari haqida aniq ma’lumotga ega bo’lish sug’oriladigan tuproqlar atrof muhitning ekologik holati ishlari samaradorligini oshirish, qishloq xo’jalik ekinlaridan ekologik toza mahsulot olish , uning sifatini ko’tarishga erishish imkonini beradi.
Mikroorganizmlarning asosiy taksonomik va ekologo – geofrafik guruhlari hisoblash, harorat va agrofonlar sharoitlariga bog’liq ravishda tuproqlarda zichligi va funksional strukturasi bo’yicha mikroblarning turli turkumlari shakllanishini ko’rsatdi. Harorat (Temperatura) (lot. temperatura - kerakli aralashma, o'rtacha holat) - moddaning holatini issiq-sovuqligini tavsiflaydigan fizik kattalik. shulardan biri aktinomitsitlar bo’lib juda keng tarqalgan va tuproq mikroflorasining asosiy qismini tashkil etadigan fiziologik guruh (Karimov. Nizomov 2010). Ular barcha tipdagi tuproqlarda uchraydi. Biroq gumusi minerializatsiya bosqichida bo’lgan organik moddalarga boy neytral va yengil ishqoriy muhitga (Ph-7.0-7.5) ega tuproqlarni afzal ko’rishadi. Aktisinomitsitlar tuproq hosil bo’lishinng yo’nalganligining indikatorlari bo’lib xizmat qilishi mumkin[3]. Mikroorganizmlarning bu turi tuproqlarda chidamli kimyoviy birikmalarni parchalash xususiyatiga ega ko’pchilik aktinomitsitlar kassalik qo’zg’atuvchi zambrug’ bakteriyalarning antogonistlari hisoblanadi, shu sabali ushbu guruh mikroorganizmlarining tuproqlardagi o’zaro nisbati katta qiziqish uyg’otadi.
Zarafshon vohasi bo’z mintaqalarida mikroorganizmlarning tarqalishi bo’yicha ko’pgina olimlar izlanishlar olib borishgan [9],[12],[13].
Mikroorganizmlarni o’rganish borasidagi ilmiy izlanishlarimiz, jumladan tuproqdagi mikroorganizmlarni miqdori va sifatini aniqlashda [10], [6] larning ish uslublaridan foydalanildi. Mikroorganizmlarni aniqlash uchun tuproq namunalarini (10 gr tuproq 100 ml suvda ) 1:100000 ga qadar suyultirilib har xil zich ozuqa muhitida 27 -28 gradus haroratda termostatda o’stirildi. Suv, vodorod oksid, H2O - vodorod (11,19%) va kislorod (88,81%)dan iborat eng sodda kimyoviy birikma. S. rangsiz, hidsiz suyuqlik (qalin qatlamda zangori rangli). Mol. m. 18,0160. Yerning geologik tuzilishi tarixi va unda xayotning paydo boʻlishi, fizik va kimyoviy muhit, iqlim va obxavoning shakllanishida S. Sporasiz bakteriyalar (ammonifikatorlar) go’sht va pepton aralashmasida (MPA), sporali bakteriyalr meshustin[3] metodikasi bilan yani tuproq namunasini 1:1000 ga qadar suyultirib 80 C da 10 minut pasterilizasiya qilinib MPA - SA (1/1) agarda, aktinomitsitlarni kraxmal ammiakli agarda (KAA) zamburug’larni chapek muhitida, oligonit riofellar esa Eshbi muhitida aniqlandi.Kraxmal (nem. kraftmehl) - oʻsimlikning asosiy uglevod zahirasi. Umumiy formulasi (S6N|()O5)g . Rangsiz amorf modda. Fotosintez jarayonida oʻsimliklarning barglarida hosil boʻladi. K.ni toʻla gidrolizlab, glyukoza olinadi.
O’tkazilgan tadqiqotlar natijalariga asosan shuni ta’kidlash mumkinki, tipik bo’z tuproqlar mintaqasining och tusli bo’z tuproqlar mintaqasiga qarab siljib borishi bilan tuproqlardagi mikroorganizmlar turlari qonuniylikga asosan kamayib boradi.
Tuproqlarning tipi, sug’orish davri va o’simliklarning tasirida tuproq mikroflorasi sezilarli ravishda o’zgaradi. Tuproq tipining ta’siri har zil yangidan sug’oriladigan tipik bo’z tuproqlarda beda ekilgan Urgut tumanini tuproqlariga qaraganda Pastdarg’om tumani tuproqlarda zamburug’lardan tashqari barcha mikroorganizmlar miqdor jihatidan ortiqligi ma’lum bo’ldi. Yangidan sug’oriladigan bo’z o’tloqli tuproqlarda paxta dalalaridagi ammonifikatorlar atiga (K.18,20) 0.5-0.6 mln /gr farq qilishi aniqlandi (1.3.6-jadval).
Urgut tumani qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli tuproq bug’doy dalasi Narpay tumani bug’doy dalasidagi 0-30 sm qatlamidagi mikroorganizmlarga solishtirilganda , sporasiz bakteriya hujayralari 0. 
| Narpay tumani - Samarqand viloyatidagi tuman. 1926-yil 29-sentabrda tashkil etilgan. Viloyatning jan.da joylashgan. Sharq va gʻarbdan viloyatning Kattaqoʻrgʻon, Paxtachi, shim.dan Navoiy viloyatining Xatirchi tumani, jan. |
Urgut tumani - Samarqand viloyatidagi tuman. 1926 y. 29 sent.da tashkil etilgan. Viloyatning jan.sharqiy qismida joylashgan. Shim.sharqda Zarafshon daryosi orqali Bulungʻur tumani, shim. da Toyloq, shim. Urgut tumani Ibn Sino nomli xo’jaligi yangida sug’oriladigan tipik bo’z tuproqlarda yekilgan beda dalasida (K.10) amonifikatorlar 2.7 mln , sporalilarni va zamburug’larni 21 ming, aktinomisitlarni 6 mln, hamda oligonitrofillarni 6.5 mln yekanligi, Pastdarg’om tumanidagi beda (K12) dalalardan olingan tuproq namunalaridan mikroorganizm biomassasidan miqdorining ko’pligi aniqlandi. Demak, dengiz sathidan yuqorida joylashgan yerlarning yangidan sug’oriladigan tipik bo’z tuproqlarda mikrofloraning ko’payishiga va tuproq tippining ta’sirini oldini olishda paxta, bug’doy makkajo’xori o’simliklarini yekish maqsadga muvofiq. Tuproq tarkibi mikroflorasiga sug’orishning tasiri natijasida qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli yerlarda o’simlik (paxta) ning ekilishi quyidagicha :Xatirchi tumani (K41) kuchsiz sho’rlangan yerlarda hujayralar umumiy soni 16 629 mln bo’lsa sho’rlanmagan qadimdan sug’oriladigan (K44) yerlarda 16328 mln ga tengligi aniqlandi. Sug’orishning tasirida (K.41) sporasizlarga 0.6 mln, zamburug’larga 0.3 ming va aktinomisitlarga 0.8 m,ln ga hujayralarning miqdor jihatdan kamayishiga lekin kuchsiz sho’rlangan yerlarda ham oligonitrofillarni (K.44) 1.7 barobarga ko’p ekanligi aniqlandi.
Samarqand viloyati sugóriladigan tuproqlarida mikrofloraning rivojlanishi, 1 gr turli tuprog’da ming dona (H.Karimov, S.Nizomov, 2010)
|
Tuman xo’jaliklari
|
Kesma № Tuproqlar, ekin turi
|
Qatlam, sm
|
Amonifikator lar
|
Sporali lar
|
Zamburug lar
|
Aktinomit sitlar
|
Oligonitrofil lar
|
T u p r o q t i p i n i n g t a ‘ s i r i
|
Urgut tumani, Ibn Sino x.
|
10 Yangidan sug’oriladigan tipik bo’z , beda
|
0-26
|
2700
|
22
|
21
|
6000
|
6500
|
Pastdarg’om tumani N.Nortoyev x.
|
12 Yangidan sug’oriladigan tipik bo’z , beda
|
0-37
|
6000
|
29
|
17
|
8900
|
9300
|
Pastdarg’om tumani N.Nortoyev x.
|
18 Yangidan sug’oriladigan bo’z - o’tloqli, paxta
|
0-30
|
3600
|
20
|
15
|
6000
|
6600
|
20 Yangidan sug’oriladigan bo’z - o’tloqli, paxta
|
0-23
|
3000
|
15
|
13
|
6500
|
6000
|
Urgut tumani, Ibn Sino x.
|
9 Qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli, bug’doy
|
0-30
|
3300
|
20
|
16
|
7000
|
8000
|
Narpay tumani Alishir Navoi x.
|
36 Qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli, bug’doy
|
0-29
|
3000
|
14
|
10
|
5500
|
7100
|
S u g ’ o r i s h n i n g t a ‘ s i r i
|
Xatirchi tumani Xakimov nomli x.
|
41 Qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli, paxta
|
0-31
|
3300
|
16
|
13
|
6300
|
7000
|
44 Qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli, paxta
|
0-19
|
3900
|
12
|
16
|
7100
|
5300
|
Pastdarg’om tumani N.Nortoyev x.
|
18 Yangidan sug’oriladigan bo’z - o’tloqli, paxta
|
0-30
|
3600
|
20
|
15
|
6000
|
6600
|
20 Yangidan sug’oriladigan bo’z - o’tloqli, paxta
|
0-23
|
3000
|
15
|
13
|
6500
|
6000
|
O ’ s i m l i k l a r t a ‘s i r i
|
Urgut tumani, Ibn Sino x.
|
1 Qadimdan sug’oriladigan tipik bo’z, bug’doy
|
0-20
|
3000
|
25
|
15
|
7200
|
7100
|
2 Qadimdan sug’oriladigan tipik bo’z, tamaki
|
0-29
|
2500
|
18
|
13
|
6500
|
6800
|
Pastdarg’om tumani N.Nortoyev x.
|
14 Qadimdan sug’oriladigan tipik bo’z, paxta
|
0-34
|
3800
|
18
|
14
|
7000
|
7100
|
Narpay tumani Alishir Navoi x.
|
32Yangidan sug’oriladigan och tusli bo’z,pomidor
|
0-34
|
3500
|
19
|
15
|
6800
|
7100
|
Xatirchi tumani Xakimov nomli x.
|
47Yangidan sug’oriladigan och tusli bo’z, bug’doy
|
0-25
|
4500
|
13
|
11
|
5200
|
5900
|
48 Yangidan sug’oriladigan och tusli bo’z , paxta
|
0-30
|
4500
|
14
|
16
|
6600
|
7000
|
Urgut tumani, Ibn Sino x.
|
9 Qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli, bug’doy
|
0-30
|
3300
|
20
|
16
|
7000
|
8000
|
Narpay tumani Alishir Navoi x.
|
36 Qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli, bug’doy
|
0-29
|
3000
|
14
|
10
|
5500
|
7100
|
Xatirchi tumani Xakimov nomli x.
|
41 Qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli, paxta
|
0-31
|
3300
|
16
|
13
|
6300
|
7000
|
44 Qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli, paxta
|
0-19
|
3900
|
12
|
16
|
7100
|
5300
| 1.3.6-jadval
Pastdarg’om tumani kuchsiz sho’rlangan (K.18) yerlarda aktinomisitlardan tashqari barcha mikroorganizmlarning miqdor jihatidan ortiqligi aniqlandi. Demak, kuchsiz sho’rlangan yerlarda mikrofloraning biomassasining oshishiga bazi bir mikroorganizmlarga , yani aktinomisitlarga sug’orishning tasiri yuqori ekanligi aniqlandi.
Mikrofloraga o’simliklarning ta’siri Urgut tumani Ibn Sino xo’jaligi (K.2) mikroorganizmlarning umumiy soni 15 831 mln ga, Xatirchi tumani Xakimov nomli xo’jaligida (K.47) 15624 mln , Narpay tumanining qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli (K.36) sho’rlangan tuproqlarida 15624 mln bo’lib mikroorganizmlarning bir necha barobar kam ekanligi aniqlandi. Shuni aytish joizki, tamaki o’simligining Urgut tumani yerlarida ko’p ekilishi qolgan tuman tuproqlar tarkibidagi amonifikatorlardan (K.2) 0. Tamaki - tomatdoshlar oilasiga mansub bir va koʻp yillik o't oʻsimliklar turkumi, narkotik oʻsimlik. Tamakining 60 dan ortiq turi maʼlum. Yovvoyi holda tropiklarda, Amerika va Avstraliyada yovvoyi turlaridan N. 5 dan 1.5 mln ga miqdor jihatidan kamayishiga olib keladi.
Ammonifikatorlarning eng katta miqdori yangidan sug’oriladigan tuproqlarda (K.12,47,48) uchraydi. Ushbu tadqiqotlarning ko’rsatishicha bug’doy, beda, paxta ekilgan yangidan sug’oriladigan tuproqlardagi (K.1,9,12,14,18,48) mikroorganizmlarning umumiy miqdori anchagina katta ammonifikatorlar eng kam miqdori tamaki ekilgan (K.2) dalalarda sho’rlangan tuproqlardagi tashkil etadi. (K.36)
Urgut tumani qadimda sug’oriladigan tipik bo’z tuproqlari va Pastdarg’om tumanining yangidan sug’oriladigan bo’z o’tloqli tuproqlari aktinomitsitlarning nisbatan ko’p miqdori bilan xarakterlanadi. Ularning miqdori 1 gr tuproqlarda 5.1 dan 7.8 mln gacha yetadi.
Paxta,beda ekilgan maydonlardagi aktinomitsitlarning miqdori pamidor ekilgan daladagi miqdoriga nisbatan sezilarli darajada yuqori (K.10,14,32) . Paxta va beda ostidagi tuproqlarda aktinomitsitlarning cinereous, rouyeses, Albus imperfektus guruhlari ustunlik qilishi aniqlangan.
Sho’rlanmagan va kuchsiz sho’rlangan (K.10,1,32) tuproqlarda bo’z, pushti, to’q sariq, qo’ng’ir jigar rang aktinokisilar keng tarqalgan. Sho’rlangan (K.36) tuproqlarda ular kamdan kam uchraydi. Pushti, oq havoli mitseliyga ega aktinomitsitlarning miqdori kuchsiz sho’rlangan tuproqlarda juda kam.
Oligonitrofillarning qadimdan sug’oriladigan, yangidan sug’oriladigan tuproqlarda (K.1,12) rivojlanishi tuproqlarning sho’rlanish darajasiga bog’liq bo’ladi.Ularning eng katta miqdorlari beda bug’doy va paxta ostidagi kuchsiz sho’rlangan va sho’rlanmagan tuproqlarda uchraydi (1.3.6-jadval)
Shunday qilib, mikroorganizmlar miqdorlarining turli tumanlardagi o’zgarishini tadqiq etish, ammonifikasiyalovchi bakteriyalarining eng yuqori rivojlanishi Urgut (K.1) Pastdarg’om (K.47,48) va Xatirchi tumanlarida aniqlanganligini ko’rsatdi.
Zarafshon quyi oqimi tuproqlarida bakteriyalar va aktinomisitlar bilan solishtirilganda zamburug’lar soni nisbatan kam. Zamburug’ florasining turlari deyarli bir xil bo’lib asosan aspergilus, pinicilium, alternaria, gliokladiumlardan iborat.
Tadqiqotlar natijasiga ko’ra oligonitrofil mikroorganizmlarning yaxshi rivojlanishi qadimdan sug’oriladigan bo’z o’tloqli bug’doyzorlarda (K.9) 8.0 mln / gr tuproqda uchrashi bilan mikroorganizmlardan farq qiladi.
Shunday qilib tuproq o’zining himoya vazifalarini to’laligicha bajarishi uchun tuproqlarning har bir tarkibiy qismining miqdori uning genetik va mintaqaviy xususiyatlariga mos kelishi va uyg’unlikda bo’lishi lozim, faqatgina shu sharoitlardagina tuproq salbiy ta’sirga qarshilik qila olishi va o’zining vazifalarini butunligini saqlab qolishi mumkin.
Tuproq tipi ta’sirida yangidan sug’oriladigan yerlarda mikroorganizmning ko’payishida ildiz poyasi ko’p bo’lgan, yerni organik o’g’itlarga to’yintiradigan o’simliklar ekish, o’simlik ta’sirini oldini olishda dengiz sathidan baland bo’lgan yerlarda bir xil tamaki o’simligini doimiy ekish sporasiz bakteriyalarni kamayib ketishiga olib keladi. Poya, tana (caulis) - oʻsimlikning shox, barg va gullari joylashgan asosiy oʻqi. Boʻgʻim (barg oʻrni) va boʻgʻim oraliqlaridan iborat. P. ildiz bilan barglar ora-sida moddalar harakatini taʼminlaydi. Baʼzi oʻsimliklarning poyasi metamor-fozlashgan (shakli oʻzgargan) boʻlib, suv va oziq moddalarni toʻplash (kartoshka), himoya (doʻlana va yantoklarning tikanlari), ilashish (tok va oshkrvoklarning jingalagi), vegetativ koʻpayish (ajriq, qulupnay poyalari) vazifalarini baja-radi. Bir yillik va koʻp yillik, yer ustki va yer ostki, yoyuchlangan va yogochlanmagan P.lar bor. P. silindrsimon, koʻp kir-rali, yassi, gadir-budur yoki silliq boʻladi. Asosan, uchidagi oʻsish konusi hujayralarining boʻlinishidan P. boʻyiga oʻsadi; baʼzi usimliklar (mas, gʻalladoshlar) P.si boʻgʻim oraligʻining uzayishidan ham usadi. P.ning buyi, yugʻonligi turlicha. Yusinlar P.sining uzunligi bir necha sm, diametri bir necha mm, sekvoyyalar poyasining uz. 150 m, diametri 10-12 m. Lianalar P.si 200-300 m keladi. Kuchsiz sho’rlangan yerlarda ham mikrofloraning biomassasining oshishi ko’rilsa, mikroorganizmlardan aktinomitsitlarga sug’orishning yuqori ekanligi aniqlandi.
Har qanday komponentning kamayishi, shuningdek o’ta darajada oshib ketishi ham tizimdagi yo’lga qo’yilgan o’zaro ta’sirning buzilishiga olib keladi, tuproqlarning ekologik vazifalari izdan chiqadi, insonlar yashash muhitining sifati yomonlashadi, organizmning himoya vazifalari pasayadi.
|
| |
