34-mavzu:Xalqarotashishda ishlaydigan haydovchilar ishini va dam
olishini tashkil etish
Reja
1. Yuk tashuvchi tashkilotlar ishini tashkil qilish
2. Yo‘l varaqalarini to‘ldirish
3. Tovar-transport hujjatlarini to‘ldirish
4. Yuk qabul qiluvchidagi tovar-transport hujjatinito‘ldirish
Tayanch so‘zlar vaiboralar: ish vaqti; ish hafta, haydovchi mexnati;mehnatni
tashkil etish; ishchanlik qobiliyati; taxograf.
Butun dunyoda avtomobil transporti asosiy turdagi transport bo‘lib qoldi.
Avtomobil transporti butun dunyoda ommaviy turdagi transport bo‘lib va u xavflidir
u hai bo‘lsa yo‘llardagi harakat xavfsizligidir.
Hozirgi zamonaviy harakat xavfsizligini avtomobil, haydovchi va yo‘lni bir
butun zveno deb talqin qiladi.
“avtomobil-haydovchi-yo‘l” kompleksining ayrim zvenolarini ideal holatga
etkazish mumkin emas.
Avtomobil eskiradi, haydovchi charchaydi, yo‘l tashqi muxitining ta’sirida
uning holatini o‘zgaradai. Msat ma’lumotlari bo‘yicha yo‘l transport xodisalarining
80% haydovchi bilan sodir bo‘lar ekan.
Ko‘p vaqt mobaynida avtomobilni boshqarish natijasida xaydovchining diqqati
pasayishi va reaksiya vakti oshishi mumkin. Bu esa xarakat xavfsizligi nuqtai
nazaridan juda xavfli xisoblanadi. Bunday vaziyatning oldini olish maqsadida
haydovchining ish vaqti tartibga solinadi.
O‘zbekiston Respublikasida mavjud mehnat kodeksining 115-moddasiga [2]
amal kilgan ravishda avtokorxonalardagi xaydovchilarning ish vaqti haftasiga 40
soatdan, xaftada olti kun ishlovchilarga kuniga 7 soatdan, besh kunlik ish
xaftasida esa 8 soatdan ortib ketmasligi lozim (bu ish tartibi avtobus, taksi, maxsus
transport va tunda ishlovchi haydovchilarga taalluqli emas).
Evropa davlatlarida haydovchining bir kunlik maksimal ish vaqti 9 soat qilib
belgilangan. Haydovchilar 6 xafta ishlagandan sung 1 xafta dam olish rejalashtiriladi.
Bunda 14 kun mobaynida maksimal ish vakti 90 soatdan oshmasligi kerak.
To‘xtamasdan avtomobilni maksimal boshqarish vaqti 4,5 soatni tashkil etishi,
so‘ngra 45 daqiqa dam olishi o‘rnatilgan. Belgilangan ish tartibini kuzatib (nazorat
qilib) borish uchun avtomobillarga taxometr o‘rnatiladi [8].
Aqshda tadqiqotchilarning oxirgi 25 yil ichida o‘tkazganytx taxlili [8] bo‘yicha
yuk avtomobilini davomli boshqarish ortgan sari ytxni vujudga keltiruvchi nisbiy
601
tavakkallik vaziyati oshib, 9 soat ishlagandagi nisbiy tavakkallik 4.5 soatdagidan 1,31
marta, 10 soatdagi esa 1,5 marta katta (1-rasm) bo‘lishi aniqlangan.
Haydovchi mexnatini to‘g‘ri tashkil etish uning bir avtomobilda va aniq
yo‘nalishda muntazam ishlashinn taqozo etadi.
Haydovchining mehnatini tashkil qilishdagi asosiy kamchiliklardan biri
ko‘pchilik hollarda ish vaqtidan tashqari ishlar bo‘lib, ular ish vaqti va dam olish
rejimini izdan chikaradihamda harakatlanish xavfsizligiga katta xavf tug‘diradi.
Haydovchilik kasbiga munosiblik birinchi navbatda uning haydovchilik kasbiga
qanday tayyorgarlik ko‘rgani, yo‘l xarakat qoidalarini mukammal bilishi,
psixofiziologik
jihatdan
transport
vositalarini
boshqarishga
tayyorgarligi,
belgilangan qoidalarga hohishbildirishi, shaxs sifatida jamiyat bo‘layotgan
qiziqishlariga va jamiyat xavfsizligiga egoistik ruxda emasligi aniqlanadi.
Yuk avtomobil xaydovchining dam olmasdan boshqarish davomiyligi ortishi
bilan ytxning nisbiy tavakkallchilikning o‘zgarishi.
Haydovchilik kasbini egallamoqchi bo‘lgan shaxslar tibbiy ko‘rikdan o‘tishlari
shart. Tibbiy ko‘rikdan o‘tishlari natijasida bo‘lg‘usi haydovchilarning ko‘rish,eshitish,
o‘z vaqtida tashqi (yo‘l sharoitini) va ichki (avtomobil transportini) muhitga
bo‘lgandiqqati va boshqa psixologik xususiyatlari tekshiriladi. Barcha transport
vositalari xaydovchilari O‘zbekiston Respublikasisog‘likni saklash vazirligi
tomonidan belgilangan tartibda tibbiy ko‘rikdan o‘tkaziladi. Haydovchilarni tibbiy
ko‘rikdan o‘tkazish uchun vazirlik tomonidan joylarda maxsus xay’at tuziladi. Xay’at
tarkibida terapevt, xirurg, okulist, nevropatolog, psixolog, otolaringologlar (ayollar
akusher-ginekolog ko‘rigidan xam o‘tadilar) qatnashadilar. Agarda xaydovchining
kasbga munosibligini aniqlash davrida nizolar chiqadigan bo‘lsa, uni vazirlik,
viloyat, shahar, tuman miqyosidagi tuzilgan tibbiy xay’atlar xal qiladi.
Ayrim hollarda ma’lum fiziologik etishmovchiligi bo‘lgan shaxslarga transportni
boshqarishga ruxsat beriladi. Masalan, oyog‘i shikastlangan nogironlarga transport
602
vositasi konstruksiyasini o‘zgartirib, ko‘lda boshqarishga moslashtiriladi yoki
eshitish organida nuksoni borlarga maxsus eshitish moslamasi takib, transportni
boshkarishga ruxsat beriladi (bunday xollarda haydovchi fakat o‘z shaxsiy
transportini boshqarib, boshqalarga xizmat ko‘rsatishi man etiladi).
Nazorat savollari
1.
Respublikamizda xalqaro yuk tashishni rivojlantirish bo‘yicha qanday ishlar olib
borilmoqda?
2.
Yo‘l harakati to‘g‘risidagi Konvensiya to‘g‘risida nimalarni bilasiz?
3.
1956-yil Jeneva shahrida tuzilgan Xalqaro yuklarni tashish kelishuvi
4.
Konvensiyasida qanday huquqiy munosabatlarni belgilab beradi?
5.
Xalqaro yuk tashish nakladnoyida qanday ma’lumotlar bo‘lishi lozim?
6.
«Avtomobil transportida xalqaro yo‘lovchilar va bagaj tashish to‘g‘risida»gi
7.
Konvensiyaning tarkibiy qismlarini aytib bering?
|
