586
Shift-kunlik reja parcha
ishidan foydalanilganda, PS quyidagi ko‘rsatkichlarni
o‘z ichiga oladi: tashish uchun ariza yoki shartnoma raqami; mijozning nomi;
yukning nomi, tashish masofasi va hajmi; yukni ortish va tushirish punkti, prrni
amalga
oshirish usuli; birinchi yuklash uchun psni topshirish vaqti; tovar belgilari
bo‘yicha ajratilgan atslar soni rejaga muvofiq va haqiqatda (haqiqiy ko‘rsatkichlar
sayohat hujjatlarini qayta ishlagandan keyin to‘ldiriladi); bajarilgan ishlar hajmi
(safarlar soni, tashilgan tonna yuk, umumiy yurish va yuk bilan yurgan masofa).
Substansiyalardan vaqt bo‘yicha foydalanilganda,
smenali kunlik rejada
podstansiya markalari bo‘yicha mijozning avtonom telefon stansiyasini ta'minlash
vaqti va ishlash muddati aks ettiriladi.
Optimallashtirish muammolari va ularning transportni rejalashtirishdagi
o‘rni
AT samaradorligini oshirishning asosiy usullaridan biri ATE dan optimal
foydalanish uchun turli xil variantlarni tanlashdir, ya'ni. Eng yahshi. Muammoni hal
qilish turiga qarab, ular eng yaxshi qiymatni topishga intiladigan ko‘rsatkich qabul
qilinadi (masalan, avtomobilning minimal yurishi, maksimal foyda va boshqalar).
Ushbu ko‘rsatkich deyiladi
optimallik mezoni va muammoning mustaqil parametrlari
(dastlabki ma'lumotlar)
funktsiyasidir F = F (
x 1 ,
x 2 ,...,
X P)
.
Qiymatlari bo‘yicha cheklovlar qo‘yilgan ko‘rsatkichlar va xarakteristikalar ham
mustaqil parametrlarning funktsiyalari bo‘lib, tenglik va tengsizliklar shaklida
ko‘rsatilishi mumkin bo‘lgan cheklash funktsiyalari deb ataladi:
R i = R i (
X 1 ,
X 2 ,...,
X n)
= 0;
R i = R i (
X 1 ,
X 2 ,...,
X n)
0;
x k
0.
Berilgan parametr qiymatlari to‘plamiga ruxsat beruvchi formulalar to‘plami
X 1
,
X 2 ,
... ,
X n cheklash funksiyalarining qiymatlarini hisoblash va optimallik mezoni
deyiladi
matematik model.
Qabul qilmoq optimal echimlar turli matematik usullardan foydalanish. Iqtisodiy
ko‘rsatkichlar, qoida tariqasida, optimallik mezoni sifatida qo‘llanilishi sababli,
bunday usullar deyiladi.
Iqtisodiy va matematik. Tashishni optimallashtirishni
rejalashtirishda qo‘llaniladigan usullarning tasnifi shaklda ko‘rsatilgan. 3.1.
Guruch. 3.1. Optimalning asosiy
usullarining tasnifi
Transportni rejalashtirish
Chiziqli dasturlash - bu matematik fan bo‘lib, uning yordamida chiziqli
bog‘lanishlar va cheklovlar bilan ekstremal masalalarni tahlil qilish va yechish
amalga oshiriladi. Bu erda "dasturlash" atamasi "rejalashtirish" atamasi bilan
sinonimdir, ya'ni. Masalani optimal hal qilish rejasini tuzishni bildiradi.
Hozirgi kunda quyidagi masalalar har tomonlama hal qilinmoqda.
1.
Tonna-kilometrda
transport
ishini
qisqartirishi
maqsadida
yuk
jo‘natuvchilarni yuk qabul qiluvchilar bilan biriktirish.
2. Nol masofalarini kamaytirish maqsadida avtotransport korxonalariga
buyurtmachi tashkilotlarni biriktirish.
587
3. Yuksiz yurish masofasini kamaytirish hisobiga yalpi
yuk tashishda ratsional
yuk tashish yo‘nalishlarini rejalashtirish;
4. Umumiy yurish masofasini qisqartirish uchun kichik hajmdagi yuklarni
tashishda tarqatuvchi va yig‘uvchi optimal yo‘nalishlarni rejalashtirish.
5. Yuk ortish-tushirish va kutish vaqtlarini qisqartirish uchun harakatlanuvchi
tarkib va ortish-tushirish mexanizmlarini yo‘nalishlarga taqsimlash.
6. Umumiy masofani kamaytirish uchun qurilishlarda soat grafigi asosida
smena-sutka yuk tashish rejasini hisoblash.
7. Umumiy masofani qisqartirish uchun qisqa masofani va yo‘nalish vaqtini
aniqlash. Yuk tashishni rejalashtirish masalalarini qo‘lda va elektron hisoblash
mashinalarida bajarish mumkin. Elektron hisoblash mashinalari yordamida ko‘p
mehnat talab qiladigan yoki odam umuman yecha olmaydigan
murakkab masalalar
ham hal qilinadi.
Avtomobillarni yo‘nalishlarga taqsimlash va yuk tashishni rejalashtirishda
chiziqli dasturlash usuli keng qo‘llaniladi. Bu usuldan foydalanib, quyidagi asosiy
masalalar yechiladi.
1. Optimal qatnovlar sonini aniqlash.
2. Mavjud harakatlanuvchi tarkib va yuk ortish-tushirish mexanizmlaridan
foydalanish optimal variantini aniqlash.
3. Bir turdagi yuklarni qabul qiluvchilarni jo‘natuvchilar bilan eng qisqa
o‘rtacha tashish masofasiga qarab biriktirishning optimal variantini aniqlash.
4. Avtotransport korxonalarini buyurtmachi tashkilotlar
bilan eng qisqa nol
masofaga qarab biriktirish.
5. Harakatlanuvchi tarkibni eng qisqa yuksiz yurish masofasiga qarab ishlash
yo‘nalishlarini belgilash.
Chiziqli dasturlash masalalari grafik hamda variantlarni yaxshilash orqali hal
qilinadi.
Shunday qilib, chiziqli dasturlash masalalarining iqtisodiy mazmuni masalaning
shartlari faqat birinchi darajali noma'lumlarni o‘z ichiga olgan chiziqli tenglamalar
tizimi bilan ifodalanganda mavjud resurslardan foydalanishning eng yaxshi usullarini
topishdan iborat. Ko‘pgina yuk tashishni rejalashtirish vazifalari aynan shu tarkibga
ega. Masalan, yuk qabul qiluvchilarni (GPP) yuk jo‘natuvchilarga (GOP) belgilash,
transport vositalarini ob'ektlar va marshrutlar bo‘yicha taqsimlash va boshqalar.
Matematik shaklda umumiy chiziqli dasturlash muammosi
chiziqli funktsiyani
maksimallashtirish yoki minimallashtirishdir
F= bilan 1
X 1 +
bilan 2
X 2
+... + bilan P X P
Dan
P haqiqiy o‘zgaruvchilar
X 1 ,
X 2 ,.
.. ,
X P ,
salbiy bo‘lmagan shartlarni
qondirish (
X 1 > 0,
X 2 > 0,...,
X P > 0) va
t chiziqli cheklovlar
Nazorat savollari
1.
Istiqbolli(strategik)rejalashtirish
588
2.
Joriy rejalashtirish
3.
Chiziqli dasturlash
4.
Operatsion rejalashtirish jarayonida bajariladigan
amallar
