589
31-mavzu:Yuk tashish tariflari va transport to‘lovi hisobi
Reja
1.
Yuk tashish tariflari
2. Haq to‘lanadigan avtotonna-soatlarida yuk tashish tarifi.
3.
Yagona yuk tashish tariflarida
Tashilgan yuk uchun buyurtmachi tashkilotlar avtotransport korxonasiga
ma’lum pul miqdorini to‘laydilar. Avtomobil transportida ana shu pul miqdorlarini
hisoblash uchun tariflar o‘rnatilgan. Tarif ma’lum birlikdagi
transport ishiga davlat
tomonidan belgilab qo‘yilgan bahodir. Hozir 1990-yil 1-yanvarda tatbiq qilingan №
13-01-04 preyskurantda aks ettirilgan avtomobil transportida yuk tashish tariflardan
foydalanmoqda.
Amalda avtotransport korxonasi tashish xarajatlarini qoplash va ma’lum pul
mablag‘ini to‘plashni ta’minlashmaqsadida tariflarga o‘stirish koeffitsientini qo‘llab
tashish hisoblarini bajaradilar.
Yuk tashish tariflari o‘z ichiga quyidagi tariflarni oladi:
1-qism.
Ishbay yuk tashish tariflari.
1. Ag‘darma avtomobillaridan tashqari boshqa avtomobil transportilarda uyum
bo‘lmagan yuklarni tashish tarifi.
2. Karyerlardan tashqari ishlovchi ag‘darma avtomobillarda yuk tashish tarifi.
3. Karyerlarda ag‘darma avtomobil va ag‘darma avtopoyezdlarda yuk tashish
tarifi.
2-qism.
Haq to‘lanadigan avtotonna-soatlarida yuk tashish tarifi.
3-qism.
Yuk avtomobillaridan foydalanish tarifi.
1. Vaqtbay uslubda yuk avtomobillaridan foydalanish tarifi.
2. Yuk taksomotorlaridan foydalanish tarifi.
3. Kilometr hisobida yuk avtomobillaridan foydalanish tarifi.
4-qism.
Avtomobil transportilarni olib borish (peregon) tarifi.
5-qism.
Qo‘shimcha va chegirmalar tarifi.
6-qism.
Tashish bilan bog‘liq xizmat tarifi.
7-qism.
Kelishilgan (sharnoma) tarifi.
Yuk tashish tariflarda foydalanish qoidalarida tariflarni qo‘llash
uslublari
ko‘rsatiladi.
590
Ag‘darma avtomobillaridan boshqa turdagi avtomobillarda yuklarni tashish va
boshqa xizmatlarni bajarish haqi (daromad) quyidagicha aniqlanadi:
D = (tjo‘n · njo‘n · k + dq ) δ + do.t + dj so‘m
Bunda:
tjo‘n – bir jo‘natish tarifi, so‘m;
Njo‘n – jo‘natishlar soni;
Dq – qo‘shimcha jarayonlarni bajarish daromadi, so‘m;
K – avtomobil transportining maxsus ekanligini e’tiborga oluvchi koeffitsient;
Δ– tuman tuzatish koeffitsienti (xorazm viloyati uchun
Do.t – ortish va tushirish ishlarida me’yorlangan vaqtdan ortiq to‘xtab turganligi
uchun
jarimadan tushadigan daromad; so‘m;
Dj – ortish-tushirish ishlarida me’yorlangan vaqtdan ortiq to‘xtab turganligi
uchun jarimadan tushadigan daromad.Qo‘shimcha jarayonlarni bajarish haqi
daromadi quyidagicha aniqlanadi.
Dq = ntq tq , so‘m
Bunda: n qo‘shimcha jarayonlar soni u qatnovlar soniga bog‘liq bo‘ladi.
Tq– qo‘shimcha jarayonlarni bajarish vaqt me’yori (№ 13-01-04 preyskuranti,
ishbay tariflarni qo‘llash qoidalari;13-punkt)
Tq– qo‘shimcha jarayonlarni bajarish uchun to‘xtab turish tarif haqi. (№ 13-01
04 preyskuranti, 5-qism 2-punkti). Uyum yuklarni ag‘darma
avtomobillarda
tashish haqi (daromadi) va boshqa xizmatlar quyidagicha aniqlanadi:
D = (tt q + dq ) δ + dj , so‘m
Bunda:
tt – tonna yukni tashish tarifi
Q – yuk tashish hajmi.
Karyerlardan tashqarida ishlovchi ag‘darma avtomobillarda yuk tashish haqi
(daromad) ishbay tarifining 1-qismi, 2-punktiga asosan hisoblanadi. Bunda
tashiladigan har bir tonna yuk uchun tashish masofasiga qarab tashish haqi olinadi.
Bu tariflarni 50 kilometr masofagacha hisoblarda qo‘llash mumkin.
Agarda tashish
masofasi 50 kilometrdan katta bo‘lsa, jo‘natiladigan yuk massasiga bog‘liq
bo‘lmasdan ishbay tarifning 1-qism, 1-punkti, 9 -grafasi asosida tashish haqi
hisoblanadi.
Turli sharoitlar uchun tashish haqi (daromad) hisoblari avtomobil transportida
yuk tashish va boshqa xizmatlar tariflariga (13-01-04 preyskuranti, 1-qism, 1-punkt)
asosan aniqlanadi.
Masalan, 1. Umumiy hajmi 100 tonna bo‘lgan qoplardagi unni yuk
ko‘taruvchanligi 6 tonna bo‘lgan bortli avtomobilda 16
km masofaga tashish haqini
(daromadi) aniqlash kerak. (№ 13-01-04 preyskuranti, ishbay tariflari 1- qism, 1-
punkt, 9-bandi). Jo‘natiladigan yuk hisob massasi: bir jo‘natish tarifi
.
Tjo‘n = 1,58
· 6 = 9,48 so‘m
Jo‘natishlar soni:135
591
Tashish (daromadi):
d = (tjo‘n · njo‘n ·
δ= 9,48 · 16,67 · 1,15 = 181,70
1.
Tjo‘n = 1,86
· 10 + 0,42
· 4,2 = 20,32 so‘m
Jo‘natishlar soni: tashish haqi (daromadi):
D = tjo‘n · njo‘n ·
δ= 20,32 · 20 · 1,15 = 467,36 so‘m
D = (tt · q ·
δ)= 3,13 · 300 · 1,15 = 1079,85 so‘m
Izoh:
yuqoridagi misollardagi hisoblarda tashish xarajatlarini qoplash va
ma’lum pul mablag‘larining to‘planishini ta’minlash maqsadida (tashish rentabelligi
20+30
foiz) yuk tashish tariflariga qo‘llaniladigan o‘stirish koeffitsientlaridan foydalaniladi.
Yagona yuk tashish tariflarida avtomobil transportini maxsus bo‘lgan transport
uchun tariflarni o‘stirish qo‘shimcha foizlari belgilangan. Masalan, non va non
mahsulotlarini tashuvchi furgon kuzovli avtomobillar uchun tashish masofasi 50 km
gacha bo‘lganda 30%, 50 kilometrdan katta bo‘lganda 50%
va hokazo holatlarda
tashish
tariflario‘stiriladi.Avtomobillarning
qo‘shimcha
jarayonni
bajarishda
me’yorlangan vaqtdan ortiq to‘xtab turganligi uchun ham qo‘shimcha haq
belgilangan
.
